از امر ایلی تا امر قومی در ایران

Abstract

مطالعات امر ایلی در ایران تاریخی طولانی دارد و سابقه آن به نگاه اگزوتیستی انسان‌شناسی غربی (نگاه بیگانه‌گرایی به علت عجیب و غریب بودن) نسبت به فرهنگ‌های قبیله‌ای بر می‌گردد که تحت تاثیر نگاه شرق‌شناسانه انسان‌شناسان به جوامع و فرهنگ‌های دیگر شکل گرفته است. در ایران این نگاه نسبت به امر ایلی به دلیل شدت تغییری که تحت تاثیر اقدامات ملت‌سازی و مدرنیزاسیون بر امر ایلی اعمال می‌شد، شکل گرفت و توسط محققان غربی و ایرانی پژوهش‌های گسترده‌ای درباره جامعه ایلی انجام شد. در دو دهه اخیر در کنار مطالعات امر ایلی که به شدت کاهش یافته بود، مطالعات امر قومی نیز رواج یافت و مقالات و کتاب‌های متنوعی در این زمینه در رشته‌های مختلف علوم سیاسی و علوم اجتماعی نگاشته شد. امر قومی که امروزه تحت نام‌هایی چون کرد، لر، ترکمن، عرب، بلوچ، بختیاری، قشقایی، شاهسون و غیره شناخته می‌شود، استمرار همان امر ایلی گذشته است. اما در بررسی‌های اخیر، فرایند انتقال آن مورد غفلت قرار گرفته است. این بررسی‌ها توجه چندانی به مکانیسم‌های فرایند تبدیل امر ایلی به امر قومی نداشتند، و به همین دلیل تحلیل‌ها مبتنی بر پویای‌های گروهی انجام نشدند و عوامل متعدد در این انتقال و نیز نقش محتوای فرهنگی در فرایند انتقال نادیده گرفته شده‌اند. بررسی حاضر سعی دارد با توجه به رویکرد فرایندی و تاکید بر نقش محتوای فرهنگی، نگاه جدیدی را به مقوله امر ایلی و امر قومی در ایران مورد توجه قرار دهد.