بررسی اثرات جمعیتی برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (1383ـ1327) بر توزیع، سلسله مراتب و اندازه جمعیت شهری ایران

Abstract

روند رو به رشد شهرنشینی، در دهه‌های اخیر، همگام با مهاجرت‌های شدید روستاـ شهری، و همزمان با سیر تحولات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و منطقه‌ای، از مهم‌ترین عرامل توسعه نامتوازن نظام شهری و شهرنشینی در ایران شده است. از سوی دیگر، توزیع شهرها، و به تبع آن تمرکز جمعیت و سلسله مراتب شهری در کشور ما، همسانی و مشابهت زیادی ندارد. آغاز این ناهمسانی از برنامه‌های عمرانی پنج ساله کشور که در سال‌های قبل از انقلاب در جهت قطبی کردن مناطق جمعیتی کشور و سیاست‌های بعد از انقلاب اجرا شده است، متأثر می‌باشد. هدف اصلی مطالعه بررسی روند تغییرات اندازه توزیع جمعیت در سلسله مراتب شهری ایران طی چهار دهه اخیر با توجه به تاثیر جمعیتی برنامه‌های توسعه اقتصادی اجتماعی پنج ساله کشور در رشد شهری می‌باشد. برای تعیین سلسله مراتب شهری از نظریه رتبه ـ اندازه که توسط جورج زیپف1 معرفی شده استفاده می‌شود؛ تعیین جمعیت مطلوب شهری برای توسعه پایدار طبق قانون رتبه ـ اندازه با استفاده از پرونده (URBINDEX) در بسته نرم‌افزاری (PAS2 هدف نهایی مقاله می‌باشد. نتایج اولیه نشان می‌دهد که جمعیت شهر اول تهران چند برابر شهر دوم، سوم و چهارم می‌باشد و حتی از مجموع چهار شهر اول نیز بیشتر است و تمرکز در شهرهای بزرگ‌تر نسبت به شهرهای میانه بیشتر است. توزیع سلسله مراتب بین 10 شهر اول نامتوازن است؛ با برنامه‌ریزی مناسب از متغیرهای جمعیتی می‌توان به جای نقش تاثیرپذیر و انفعالی، نقش فعال و مؤثر در تاثیرگذاری بر ماهیت توسعه استفاده نمود