تحولات نهاد سیاست در ایران از انحلال استبداد رضاشاه تا آغاز دیکتاتوری محمدرضا شاه (32-1320 خورشیدی/53-1941 میلادی)

Abstract

این پژوهش با هدف مطالعه‏ی تحولات سیستم سیاسی پس از کناره‏ گیری رضاشاه تا استقرار دیکتاتوری محمدرضا شاه انجام شده است. از آن‏جا که مطالعات در حوزه‏ ی تاریخ اجتماعی ایران متکی بر روایت‏ های مورخان و اسناد منتشر شده می‏ باشد، تاریخ شفاهی که زبان گویای رخدادهای تاریخی است، نادیده گرفته شده است. در این پژوهش، داده‏ ها از مصاحبه‏ های انجام شده در اوایل دهه ‏ی 1980 میلادی با افراد طبقه‏ ی فرادست و سیاست‏ مداران دوره‏ ی پهلوی گردآوری شده است. رویکرد پژوهش نیز مبتنی بر استقرای پراگماتیستی بوده و از کاربرد چارچوب نظری به دلیل نقش ویژه‏ گرایی و نسبیت تاریخی در حوزه‏ ی جامعه‏ شناسی تاریخی که رویکرد قیاسی را رقم می ‏زند، اجتناب شده است. نتایج که با استفاده از تحلیل عنصری به دست آمد، نشان داد که در ابتدای به سلطنت رسیدن محمدرضا شاه به دلیل بی‏ثباتیِ سیاسی در کشور، پارلمان، احزاب و مطبوعات به همراه کابینه‏ ی دولت نقش مهمی در تصمیم‏ گیری‏ های سیاسی داشتند. روابط این عناصر با هم مبتنی بر دیالکتیک تکمیلی و با شاه مبتنی بر دیالکتیک جبرانی بود و در صدد استفاده از فرصت‏ های موجود برای جبران فرصت‏ های از دست رفته در دوره‏ی رضاشاه داشتند؛ تنها حضور حزب توده در این دوره با سایر نیروهای اجتماعی، تفاوت داشت. حزب توده که در دوره‏ ی رضاشاه نیز نقش فعالی داشت، در این دوره به فعالیت خود ادامه داد، اما به دلیل مخالفت با سلطنت از حضور رسمی در سیاست دور نگه داشته می‏ شد.