تحلیل ژئوپلیتیکی رقابت های ایران و ترکیه متأثر از تحولات خاورمیانه از سال 2011 میلادی

Abstract

فضای خاورمیانه از سال 2011 با تغییرات و دگرگونی‌های مهمی مواجه شده است. یکی از آثار مهم این دگرگونی‌ها که پویش منطقه‌ای خاورمیانه را تعریف کرده است، رقابت‌ و منازعه سه ضلعی شکل گرفته بین ایران، عربستان سعودی و ترکیه است که از زوایای مختلفی قابل تبیین و ارزیابی است. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد از دو نوع رقابت متصور بین دولت‌ها؛ یعنی رقابت استراتژیک و رقابت غیراستراتژیک، ماهیت و یا چیستی رقابت بین ایران و ترکیه را می‌توان رقابتی غیراستراتژیک نامید؛ بدین معنی که دو طرف، یکدیگر را خصم و تهدیدی علیه امنیت ملی خویش تصور ننموده‌اند، ولی به​دلایل ژئوپلیتیک و ایدئولوژیک درگیر رقابتی مکانی (بر سر سرزمین، منابع)، موقعیتی (بر سر قدرت نسبی، موقعیت سیاسی- اقتصادی و نفوذ سیاسی بر منطقه) و رقابتی ایده‌ای (بر سر تحمیل و یا القای ایدئولوژی خود) شده‌اند. گرچه شروع این رقابت‌ها به​صورت جدی‌تر از سال 2003 میلادی و از عراق پس از صدام آغاز شد، اما با رسیدن عرصه تحولات به سوریه، با توجه به نگرانی‌ها و الزامات ژئوپلتیکی و ایدئولوژیک شدید دو بازیگر، رقابت شکل عمیق‌تری به​خود گرفت؛ به​گونه‌ای که در یک فضای رئالیستی درگیر رقابت بر مبنای برد– باخت شدند.