گفتمان ژئوپلیتیک در آسیای مرکزی: عرصه‌های تعامل ایران و روسیه

Abstract

به‌رغم خاتمه‌ ‌یافتن رقابتهای ژئواستراتژیک آمریکا و شوروی در بسیاری از مناطق جهان بعد از جنگ سرد، چنین به نظر می‌رسد که در حوزه آسیای مرکزی و قفقاز این رقابتها تازه آغاز شده باشد. مهمترین دلیل برای این موضوع آن است که روسها همچنان بر حفظ آسیای مرکزی به عنوان تنها حوزه نفوذ خود مصّر هستند. پس از فروپاشی شوروی، خلأ قدرت در آسیای مرکزی موجب ورود سایر قدرتها و در نتیجه، شکل‌گیری یک گفتمان ژئوپلیتیک در منطقه شده است. این گفتمان مبتنی بر رقابت میان قدرتهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به منظور کسب برتریهای ژئوپلیتیک، یعنی توانایی شکل‌دهی به ساختارهای امنیتی، تسلط بر منابع انرژی و توسعه حوزه نفوذ می‌باشد. در این چارچوب، تعامل ایران و روسیه در آسیای مرکزی کاهش امکان نفوذ قدرتهای فرامنطقهای در حوزه‌های منافع مشترک و امنیت ملی دو کشور را هدف قرار داده است. <br />هدف مقاله حاضر آن است تا با تکیه بر روش توصیفی – تحلیلی و استفاده از نظریه‌های ژئوپولیتیک، از یک سو به بررسی و تحلیل الگوهای رفتاری قدرتهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در محیط ژئوپولیتیکی پس از جنگ سرد آسیای مرکزی پرداخته و از سوی دیگر الگوی تعامل میان روسیه و ایران به عنوان دو بازیگر اصلی در این منطقه را که می‌تواند در قالب طیفی از رقابت تا همکاری معنا یابد، شناسایی کند.