تحولات ژئوپلیتیک در حوزه دریای خزر و تغییر نقش قدرتهای بزرگ در این منطقه

Abstract

در زمان حیات اتحاد جماهیر شوروی حضور قدرت‌های بزرگ در حوزه خزر محدود بود. به‌علت تسلط شوروی بر بخش وسیعی از منطقه خزر و عدم تمایل آمریکا برای درگیری با شوروی و به‌رسمیت شناخته شدن حوزه‌های نفوذ ابرقدرت‌ها از سوی یکدیگر، حوزه خزر تنها تحت نفوذ و تأثیر شوروی بود. از اینرو ثبات نسبی در منطقه برقرار بود. اما بعد از فروپاشی شوروی قدرت‌های متعددی در منطقه حضور یافتند. بنابراین در حالی‌که قبل از فروپاشی شوروی وجود یک قدرت مسلط باعث یکپارچگی و برقراری ثبات در منطقه بود، بعد از فروپاشی شوروی با وجود قدرت‌های متعدد، زمینه بروز رقابت‌ها و چالش‌های فراوانی در منطقه فراهم شد. در چنین وضعیتی قدرت‌های بزرگ به‌عنوان عامل بی‌ثباتی در منطقه‌ایفای نقش می‌کنند. هدف مقاله حاضر این است که این تغییر نقش قدرت‌های بزرگ را که بعد از فروپاشی شوروی و وقوع تحولات ژئوپلیتیک در منطقه خزر اتفاق افتاد، تبیین نماید. برای این منظور ضمن معرفی قدرت‌های صاحب نفوذ در منطقه خزر و بررسی اهداف و منافع آنها در سال‌های قبل و بعداز فروپاشی شوروی، به مقایسه عملکرد آنها و تأثیرات این عملکرد پرداخته است. با این بررسی سعی شده است تفاوت نقش و تأثیر قدرت‌های بزرگ در دو دوره مورد مطالعه بیان شود. نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد که در حالی‌که سیستم مداخله و نفوذ در منطقه خزر در سال‌های قبل از فروپاشی شوروی عامل ثبات در منطقه بوده، در سال‌های بعد از فروپاشی شوروی این سیستم به سیستم نفوذی بی‌ثبات کننده تغییر نقش داده است.