رویکردها و راهکارهای سازگاری با تغییر اقلیم از جنبه‌های مدیریت آب کشاورزی و امنیت غذائی

Abstract

تغییر اقلیم پدیده­ای است که بر اساس مطالعات و تحقیقات مختلف، در مناطق وسیعی از جهان و ازجمله کشور ایران در حال وقوع است. کشاورزی و تولیدات گیاهی از بخش­هایی است که از ابعاد مختلف تحت تأثیر پدیده تغییر اقلیم قرار می­گیرد، هرچند خود مقوله تولید غذا بخصوص تولید پروتئین حیوانی که آب مجازی بالایی دارد، علاوه بر سایر عوامل اصلی (نظیر تولید گاز گلخانه­ای دی‌اکسید کربن از منابع نفتی) برای رخداد این پدیده نیز سهیم بوده است. تغییر اقلیم علاوه برافزایش دما و به‌تبع آن افزایش نیاز آبی گیاه موجب افت تولید محصولات کشاورزی نیز می­شود. لذا در شرایط کنونی، با توجه به بحران کمبود آب در کشور، برای مواجهه با اثرات تشدیدکننده این کمبود ناشی از تغییر اقلیم و همچنین تأمین امنیت غذایی جمعیت در حال رشد کشور، باید بر سازگاری با تغییر اقلیم تأکید شود. برای مواجهه با تغییر اقلیم دو رویکرد توأم و کلی وجود دارد: 1- "تسکین" 2- "سازگاری". تسکین تغییر اقلیم به کاهش انتشار گازهای گلخانه­ای مربوط می­باشد درحالی‌که هدف سازگاری در درجه اول ملایم نمودن اثرات غیرقابل اجتناب ناشی از تغییر اقلیم است که از طریق طیف گسترده­ای از اقدامات در یک سیستم آسیب­پذیر مورد توجه قرار می­گیرد. در این مقاله ابتدا ضمن مرور کاملی بر منابع علمی مختلف در جهان و کشور و همچنین مجموعه قوانین و اسناد بالادستی در حوزه‌های مرتبط با آب، آب کشاورزی و امنیت غذایی به معرفی و تشریح رویکردها و راهبردهای مواجهه با تغییر اقلیم از ابعاد تسکین و سازگاری با آن از جنبه­های مدیریت آب کشاورزی و امنیت غذایی پرداخته شده است. بر اساس طبقه‌بندی، راهبردها و راهکارهای مرتبط با سازگاری با تغییر اقلیم در بخش مدیریت آب کشاورزی می‌تواند معطوف به حوزه‌های زیر باشد:1- راهبردها و راهکارهای مرتبط با کاهش در کاربرد آب حین آبیاری، 2- راهبردها و راهکارهای مرتبط با حفاظت از آب و جلوگیری از تبخیر زیاد از سطح خاک 3- راهبردها و راهکارهای مرتبط با افزایش تولید (افزایش صورت کسر شاخص بهره‌وری آب) 4- راهبردها و راهکارهای کاهش ریسک اقتصادی از طریق ایجاد تنوع در منابع درآمدی کشاورزان، بیمه محصولات کشاورزی، پرداخت یارانه، پرداخت مشوق‌ها و غیره و 5- راهبردها و راهکارهای ایجاد سیستم­های پیش‌آگاهی و آموزش و ظرفیت‌سازی شیوه­های سازگاری با تغییر اقلیم برای کشاورزان. به‌هرحال بر اساس نتایج و تجارب جهانی و از جنبه­های راهبردی و صرفاً از لحاظ نسبت سود به هزینه، راهکارها و اقدامات سازگاری با تغییر اقلیم در حوزه مدیریتی در کوتاه‌مدت کم‌هزینه‌تر و اثرگذارتر از راهکارهای سازه­ای و حتی راهکارهای زراعی هستند.