مبانی فقهی و حقوقی بازار دارایی‌های فکری

Abstract

در طول چند دهۀ گذشته، دارایی‌های نامشهود در تمامی شرکت‌ها افزایش یافته است. علائم تجاری، امتیاز یا حق نشر، اختراعات، تعهدات قراردادی، سرقفلی و سایر دارایی‌های فکری از جمله دارایی‌های نامشهود هستند که امروزه در صورت‌های مالی شرکت‌ها منعکس می‌شوند و دارای ارزش مالی بسیار بالایی هستند؛ از این رو، با توجه به اهمیت بسیار بالای دارایی‌های فکری در ایجاد ارزش افزوده در اقتصاد، برای دادوستد این دارایی‌ها بازارهایی با نام بازار دارایی‌های فکری شکل گرفته است. به‌طور کلی سازوکار بازار به‌دلیل ایجاد رقابت و تا حدی از بین بردن انحصار به ایجاد شفافیت، حذف رانت و شکل‌گیری قیمت عادلانه کمک می‌کند و زمینه حمایت از یافته‌های فکری پژوهشگران و مخترعان را فراهم می‌آورد. در ایران بازار غیررسمی دارایی‌های فکری وجود دارد؛ ولی بازار سازمان ‌یافته‌ای برای خرید و فروش این دارایی‌ها تاکنون شکل نگرفته است. یکی از پیش‌نیازهای شکل‌گیری این بازار، بررسی جنبه‌های فقهی و شرعی دارایی‌های فکری و نیز قالب و چارچوب قراردادی معاملات این نوع از دارایی‌ها است. در این مقاله نخست به بررسی و تحلیل دارایی فکری و انواع آن پرداخته شده است و سپس به ‌شیوه‌های معاملات این نوع از دارایی‌ها اشاره شده است. بر این اساس، پرسش‌‌های این پژوهش آن است که ماهیت فقهی انواع دارایی‌های فکری چیست و معاملات آن در چه قالب قراردادی امکان‌پذیر است؟ نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که می‌توان در قالب عقودی چون بیع، معاوضه، صلح، اجاره و مشارکت دارایی‌های فکری را به شیوه‌های مختلف واگذار کرد و برای آن بازار سازمان ‌یافته تشکیل داد.