جدیدیه در خجند

Abstract

در آغاز قرن بیستم در منطقۀ آسیای مرکزی و به‌ویژه در شهرهای بزرگ آن ازجمله سمرقند، بخارا، تاشکند، خوقند، خجند و... جنبش فرهنگی و اجتماعی جدیدیه عرض هستی کرد که در ترویج خودشناسی ملی، رشد حس وطن‌دوستی، تشکیل مکتب و معارف، بیداری فکری، ترغیب آموزش علم و فرهنگ، تلقین آرمان‌های انسان‌پروری و افکار دموکراسی در کشور نقش معین داشت. در این مقاله، ضمن معرفی خادمان و جانب‌داران این جنبش، مهم‌ترین مکتب‌های شکل‌گرفته براساس اصول نو تببین و بررسی شده است. جدیدیه به افکار اهل علم و ادب خجند تأثیر عمیق رساند و بسیاری از ادیبان و معارف‌پروران ازجمله تاش‌خواجه اسیری و میرزاعبدالله فیاض جانب‌داری خود را از این جنبش فرهنگی بیان کردند و به تبلیغ آن در ایجادیات خود پرداختند. بدین‌ ترتیب، جدیدان (معارف‌پروران) خجند در راه سواد و معرفت مردم و ترغیب جامعۀ نو در ابتدای سدۀ بیستم نقش مهم ایفا کردند و کارنامۀ آن‌ها برای نسل امروز نمونۀ عبرت است.