نظری به حرکت جدیدیۀ آسیای میانه

Abstract

حرکت جدیدیّه در ابتدا همچون جریانی فرهنگی و معرفتی در اواخر سدۀ نوزدهم میلادی در میان روشنفکران آسیای میانه عرض هستی کرد و در آغاز سدۀ بیستم همچون جریان اجتماعی و سیاسی اصلاح‌‌خواهانه در تحول و دگرگونی‌های جامعه نقش معینی ایفا کرد. این مقاله با هدف بررسی چیستی این حرکت و معرفی رهبران و طرفداران و نیز مراکز آن به نگارش درآمده است. مسائلی نظیر تربیت جوانان از طریق اصلاح اصول تعلیم و بنیاد مدارسی با اصول نو، سبک کردن احوال مردم زحمت‌کش، به‌ترتیب درآورن مالیا‌ت‌ها و کم کردن آن‌ها، قطع مهاجرت دهقانان روس به کشور ترکستان، اصلاح اصول کشورداری و... از مهم‌ترین اهداف حرکت جدیدیه در ترکستان تا انقلاب فوریۀ سال ۱۹۱۷م روسیه است. از رهبران این حرکت در کشور ترکستان نیز می‌توان به محمودخواجه بهبودی، عبدالقادر شکوری و منور قاری اشاره کرد. در جریان حرکت جدیدیۀ بخارا، در ردیف روشنفکران، تاجران محلی نیز داخل شدند و بدین‌ ترتیب، بندهایی در حوزۀ امارات به مقصد و مرام جدیدان بخارا اضافه شد. جدیدان که ادامه‌دهندگان فعالیت معارف‌پروران سدۀ نوزدهم بودند، در شرایط خانیگری خیوه نیز به‌دلیل موقعیت ضعیف مخالفان در این دیار، امکان فعالیت آزادانه داشتند و مقصد و مرام آن‌ها با جدیدان کشور ترکستان و مخصوصاً بخارا موافقت می‌کرد. بنابراین در یک نتیجه‌گیری کلی می‌توان گفت حرکت جدیدیه، چه در حدود ترکستان چه امارت بخارا و خانیگری خیوه، در بیداری مردم نقش اساسی داشته و در ترغیب و تشویق نوسازی‌ها خدمتی جامع کرده است.