از بیدل تا امروز؛ مروری بر مکتب پیروان بیدل و تحول سبک در ادبیات فارسی فرارودان

Abstract

تا زمان اوج سبک هندی در شبه‌قاره هند و حتی نزدیک به آن روزگار در فرارودان شاعرانی به‌سر می‌بردند که مهم‌ترین سنت و ویژگی‌های سبک هندی را در اشعار خود بازتاب می‌دادند. در تذکرۀ <em>نمونۀ ادبیات تاجیک</em> صدرالدین عینی اسم شاعران زیادی آمده است که در همین روزگار به‌سر برده و در اشعارشان شیوه‌های خاص سبک هندی را به‌کار گرفته‌اند. در این مقاله برخی از مهم‌ترین این شاعران معرفی شده و ضمن ارائۀ نمونۀ اشعار این شاعران، برخی از ویژگی‌های شعری آن‌ها بحث و بررسی شده است. شوکت بخاری از نخستین سخنوران معتبر ورارود است که ویژگی‌های سبک هندی را در اشعارش متجلی کرده است. چنان‌که از اشعار شوکت پیداست، او تا اوج ظهور صائب و بیدل اشعارش را با آن ویژگی‌هایی که بعدها به نام «سبک هندی» معروف شد، مزین کرده است. سیدای نسفی از دیگر شاعران معروف دوران رواج سبک هندی در فرارود است. پس از نفوذ اشعار بیدل و صائب در فرارود، مکتب پیروان بیدل در این منطقه عرض هستی کرد و شاعران زیادی را در وسعت‌آباد خود جمع آورد. از مهم‌ترین این شاعران می‌توان به نقیب‌خان طغرل احراری و ظُفرخان جوهری استروشنی اشاره کرد که در این مقاله برجسته‌ترین ویژگی‌های شعری آن‌ها، به‌عنوان شاعران پیرو سبک بیدل، تبیین و بررسی شده است. در مرحلۀ جدید تشکّل شعر فارسی در تاجیکستان، پدیده‌هایی روی کار آمدند که گاه شیوة بیان و اسلوب سبک صائب و بیدل را به‌خاطر می‌آورند. از شاعران پیرو سبک صائب می‌توان به لایق شیرعلی و از پیروان سبک بیدل به صدرالدین عینی، استاد گل‌نظر، فرزانۀ خجندی، سروش و... اشاره کرد.