توپونیمیای (ریشه‌یابی اسمی جای‌ها) حصار در اثر تاریخ همایون گلشنی

Abstract

توپونیمیا علمی است که راجع به نام‌های محل و موضع‌های اهالی‌نشین بحث می‌کند. در این مقاله که دایر به سرنوشت نام‌های جغرافی وادی حصار، یکی از موضع‌های قدیمی تاجیک‌نشین، به نگارش درآمده، براساس معلومات اثر <em>تاریخ همایون</em> گلشنی در این باره اظهارنظر شده است. <em>تاریخ همایون</em> اثری مربوط به قرن نوزدهم و ابتدای قرن بیستم است که مؤلف آن را در هشت مقاله به عدد ایالات بخارای شریف ترتیب کرده است. عنوان مقالۀ ششم این اثر «ایالت حصار» است که در آن دربارة ولایت و نواحی اطراف وادی حصار (دوشنبه، قرتاق، ریگر و...) بحث شده است. در این مقاله پس از تحلیل و بررسی تعدادی از نام‌های جغرافیایی این وادی که در اثر <em>تاریخ همایون</em> مندرج است، ازجمله ترمذ، خانقاه، سرخان، چنگ‌آب، قلعۀ حصار، سیراب، دربند، پنجاب، زکمر، شیرآباد، ده‌نو، سرآسیاب، هوفر و...، نگارنده به این نتیجه رسیده است که در این اثر گرانمایه که به قلم محمدصادق خواجۀ گلشنی به نگارش درآمده، دربارۀ موضع حصار شومان و ناحیه‌های تابع آن معلوماتی دقیق آورده شده است. این معلومات از نظر معیّن کردن حدود تاریخی و نام‌های جغرافیایی، زیست و زندگی، وضع اجتماعی، سطح سواد و معرفت مردم این موضع، و دست‌یابی به مواد ضروری تاریخی، فرهنگی، سیاسی، مردم‌شناسی، اقتصادی و جغرافی بسیار حائر اهمیت است.