نظر امام اعظم دربارۀ کلام خدا و رابطۀ آن با زبان فارسی در انجام وظایف دینی

Abstract

یکی از نخستین کسانی که به جنبه‌های کلامی، فقهی و اصولی کلام خدا توجه کرده و با بیان آرا و اندیشه‌های تازه و بکر در حل مسائل گوناگون مطرح در این زمینه کوشیده، امام اعظم ابوحنیفه است. یکی از موضوعات مطرح دربارۀ کلام خدا این است که کلام الهی در مرتبۀ وجود عینی، یعنی در ذات خداوند نه عربی است و نه عبرانی؛ بلکه صفتی است بسیط و ازلی. در مرتبۀ وجود کتبی قرآن با صفات دیگر متصف می‌شود؛ بدین معنا که در این مرتبه در لباس خط کوفی، نسخ، ثلث یا خطی دیگر ظهور می‌کند. به نظر ابوحنیفه، لفظ برخلاف معنا رکن لازم نیست؛ زیرا لفظ مقصود نیست؛ خصوصاً در حالت نماز که حالت مناجات با خداست. بنابراین، امام اعظم خواندن نماز را با زبان فارسی تجویز می‌کند. علاوه‌بر این گفتن آمین در نماز به زبان فارسی، خواندن تشهد به زبان فارسی، خواندن خطبه در روز جمعه به زبان فارسی، تسمیه، یعنی بردن نام خدا هنگام ذبح حیوان مأکول‌اللحم به زبان فارسی از نظر امام جایز است. همچنین ترجمۀ قرآن به زبان فارسی هرچند از نظر ائمۀ اصول و فقه امثال شافعی کلام خدا نیست، از نظر ابوحنیفه کلام خدا محسوب می‌شود.