سبک معماری آرامگاه‌های ماوراء‌النهر در سده‌های 9-13 میلادی

Abstract

در ماوراء‌النهر در سده‌های نهم تا دهم میلادی برای اولین بار ساختمان‌هایی پدید آمد که نماد‌ها و تزیینات دوران پیش از اسلام را از دیدگاه معماری در خود حفظ کرده بودند. این ویژگی‌ها به‌ویژه در ساختمان‌ مقبره‌ها روشن‌تر متجلی شد. به‌تدریج از آغاز قرن دوازدهم میلادی، آرامگاه‌های دارای شیرازه و گنبد و پیش‌طاق‌های مُقوّس، و کاشی‌کاری و حکاکی روی سفال در معماری ظهور کرد. نگارنده در این مقاله برخی از آثار نادر در معماری ماوراء‌النهر و یادگاری‌های تاریخی قلمروی تاجیکستان همچون مقبرة سامانیان، مقبرة طلا حلاجی، مقبرة خواجه ‌سرباز، مقبرة آق آستان بابا، مزار خواجه ابوالحق، مزار خواجه رشنایی، مقبرة عرب عطار، مقبرة آق مزار، مقبرة خواجه دوربد، مجموع مزار‌های خواجه نَخْشران را که به قرن نُهم تا اوایل قرن سیزدهم منسوب‌اند، ‌بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که ساخت این یادگاری‌ها گونا‌گون و متمایز از یکدیگرند و ارزش‌های معماری برخی از آن‌ها بسیار نادر است و محض این دستاورد‌های هنری سیمای معماری‌های قرون پانزدهم تا هفدهم را روشن کرده‌اند؛ زیرا تقلید از یادگاری‌های این دوران، در دورة اسلامی ادامه داشته است.