نگاهی به زندگی‌نامه، آثار و افکار عرفانی صائن‌الدین خجندی

Abstract

طبق اخبار و اسناد تاریخی و ادبی، آل خجند در عصر سلاجقه از خجند به اصفهان مهاجرت کرده و مدت سه قرن، اشخاص دانش‌پرور آن در ترویج و انتشار زبان و ادب فارسی نقش ‌انکارناپذیری داشته‌اند. یکی از شخصیت‌های معروف این خاندان، صائن‌الدین خجندی است. وی از دانشمندان شهیر اواخر سدۀ چهاردهم و نیمۀ اول سدۀ پانزدهم و از چهره‌های تابناک علم و فرهنگ تاجیکستان است. این مقاله به‌دنبال آن است که شرح مختصری از زندگی‌، آثار و افکار عرفانی این متفکر بزرگ به‌دست دهد. نویسندگان ترجمۀ احوال و تذکره‌ها راجع به تاریخ ولادت صائن‌الدین چیزی نگفته‌اند؛ اما با استناد به گفتۀ خود او در رسالۀ <em>نفثه‌المصدور</em> سنۀ ولادتش احتمالاً باید ۷۷۰ق بوده باشد. دربارۀ سال وفات او نیز نظرات مختلف است. برمبنای اندیشه‌های ادب‌پژوهان می‌توان گفت که خجندی حدود سال‌های ۸۳۵-۸۳۶ق به‌سوی جهان باقی شتافته است. از صائن‌الدین آثار متعددی به عربی و فارسی باقی مانده که در این مقاله به‌تفصیل معرفی شده است. در ادامه، نگارنده با اشاره به اینکه ساحت شعر صائن‌الدین به‌اندازۀ نثر او مورد توجه قرار نگرفته، برای آشنایی خوانندگان با سبک بیان و ویژگی‌های زبان شعر او، چند بیت فارسی و عربی او را به‌حیث نمونه آورده و بررسی کرده است. نکتۀ درخور توجه دیگر دربارۀ صائن‌الدین، مقام علمی و معنوی اوست. وی در حوزۀ عرفان دارای یازده رساله به فارسی و تازی است. در بخش پایانی این مقاله افکار عرفانی صائن‌الدین به‌تفصیل بررسی شده است.