مکتب اعتراض در طبلة عطار

Abstract

از آغاز شعر فارسی جوهره اعتراض و تعهد اجتماعی در آثار شاعران دیده می‌شود. اعتراض، مقوله­ای از ادبیات است که طی آن روشن فکر به منظور بیان مشکلات جامعه و روشنگری و آگاهی بخشی، نارضایتی خود را از وضع موجود ابراز می­دارد از آن جمله شاعران متعهد، به واسطة رسالت و مسؤولیتی که بر دوش خود احساس می­کنند، به فراخور شرایط، نسبت به ناهنجاری­های گوناگونی که به ویژه در ساختار اجتماعی و سیاسی می­بینند بی‌تفاوت نمی‌نشینند و واکنش نشان می­دهند.<br /> عطّار منتقد معترضی است که نه تنها کم­ترین لغزش مردم، حاکمان، پیشوایان و امامان جامعه از نظر تیزبینش پنهان نمی­ماند، بلکه گاه حتّی نظام آفرینش را نظام احسن نمی‌بیند و بر آن از زبان عقلای مجانین خرده می‌گیرد.<br /> اعتراض درصد قابل توجهی از حکایت‌های مثنوی‌های عطار را به خود اختصاص داده است و در فرهنگ اسلامی پیشنه‌ای بسیار دارد و هر یک از اندیشمدان دنیای اسلام اعتراض خود را به گونه‌ای خاص و از دیدگاه و منظری ویژه بیان کرده‌اند. می­توان گفت بارزترین بعد شخصیت مجانین در آثار عطّار این است که آنان در واقع زبان اعتراض و انتقاد اجتماعی جامعه عصر بلا زده قرن هفتم و هشتم هستند.<br /> در این نوشتار، کوشش می‌شود تا با روش توصیفی تحلیلی زمینه‌ها و عوامل اجتماعی مؤثر در شکل‌گیری شخصیت عقلای مجانین در عصر عطار و ارتباط آن با مکتب اعتراض مشخص شود و مهم ترین ویژگی شخصیت عقلای مجانین عصر عطار یعنی «معترض و منتقد اجتماعی» بودن، در برخی از حکایت‌های وی به عنوان نمونه مورد بررسی قرار گیرد.