بررسی مقایسه‌ای نظام‌‌ ارزش‌ها در اسلام و نظام ارزشی شوارتز

Abstract

ارزش به عنوان پدیده‌ا‌ی اجتماعی از زمان تشکیل جوامع اولیه تاکنون در زندگی انسان نقش مهمی داشته است. در واقع، ارزش‌ها چارچوب‌های ویژه‌ای برای افراد جامعه تعیین می‌کنند تا بدانند در هر موقعیّتی چه رفتار و پاسخی مناسب است. دین اسلام همچون سایر موارد مرتبط با زندگی انسان‌ها، به مقوله ارزش نیز اهتمام ویژه‌ای داشته است. به علاوه، صاحب‌نظران مختلف نیز پیرامون ارزش‌ها نظریه‌های متنوعی ارائه داده‌اند. از جمله این صاحب‌نظران، می‌توان به شوارتز اشاره نمود که نظریه ارزش‌های انسانی بنیادین او معروفیتی عام دارد. در این نوشتار هدف آن بود تا ضمن معرفی نظریه‌ ارزشی اسلام و نظریه ارزشی شوارتز و با مراجعه به متون دینی، جنبه‌های ارزشی اسلامی و جنبه‌های ارزشی مورد نظر شوارتز مورد مقایسه قرار گیرند. به طور کلی، نتایج این بررسی نشان می‌دهد که اگر چه تمامی ارزش‌های اشاره شده در نظریه ‌ارزشی شوارتز در نظریه ارزشی اسلام نیز موجود است، لیکن تفاوت عمیقی بین این ارزش‌ها در دو نظریه وجود دارد که ناشی از جهت‌مندی الهی ارزش‌های اسلامی است که در تقابل با سودمندی فردی ارزش‌ها در نظریه شوارتز قرار دارد. به علاوه، موارد متعددی از ارزش‌های اسلامی از قبیل توحید، امر به معروف و نهی از منکر، جهاد، علم‌اندوزی، انفاق، ازدواج، ایثار، توبه و استغفار و ...، در نظریه ارزشی شوارتز مغفول واقع شده‌اند.