دیدگاه قاضی سعید قمی در مسئله نسبت سنخ وجود خدا و ممکنات

Abstract

یکی از مسائل الهیات فلسفی تبیین رابطه وجود خدا و مخلوقات است. نسبت سنخ وجودی خدا و ممکنات از جمله فروع این مسئله است. نظرات مختلفی مانند «وحدت شخصی وجود»، «وحدت تشکیکی وجود»، و «تباین وجودها» در این رابطه مطرح شده است. در میان دانشمندان اسلامی قاضی سعید قمی به تباین بین وجود خدا و ممکنات قائل بوده ­است. این نظریه از حیث روش­شناختی دارای مشکلاتی است که از جمله آن عدم هم­خوانی با برخی مبانی فلسفی وی مانند قاعدۀ «فاقد شیء نبودن معطی شیء»، قاعده «الواحد لا یصدر عنه الا الواحد» و «قرب و بعد نسبت به خدا» می­باشد. این مبانی بیشتر با نظریۀ هم­سنخی تطابق دارد، مگر اینکه قائل به تخصیص آن‌ها شویم. الهیات تنزیهی و عدم امکان شناخت خداوند نیز از لوازم و آثار نظریۀ تباین است. قاضی سعید به الهیات تنزیهی در مقام ذات خداوند قائل بوده، ولی در مقام واحدیت صفات را ثابت می­داند. او راه عقل را برای شناخت خدا بسته می‌داند، ولی معرفت شهودی با فنای فی الله را مسیر امکان شناخت خدا می­داند.