دیدگاه زمخشری در مورد قرائات

Abstract

تفسیر ادبی قرآن بر مؤلفه­های بسیاری بنا نهاده شده که از جمله آنها، اهتمام به طرح و بررسی قرائت­های مختلف قرآن است. بر این اساس، تفسیر کشاف زمخشری نیز ـ به عنوان یکی از تفاسیر ادبی قرآن ـ طرح و بررسی گونه­های مختلف قرائات را مورد اهتمام قرار داده و از این ظرفیت در جهت بیان اندیشه­های اعتزالی خود نیز بهره برده است. این جستار، با روشی توصیفی ـ تحلیلی مسئله قرائات را در تفسیر کشّاف بررسی کرده است، نتیجه آنکه: زمخشری در قبال قرائات رویکردهای مختلفی در پیش گرفته است که عبارت­اند از: «استفاده از اختلاف قرائت برای غنابخشی به تفسیر»، «شرح تفاوت­های لغوی قرائات مختلف آیه»، «استخدام قرائت در ترجیح وجوه تفسیری آیه» و «ترجیح و ارزش­گذاری قرائات». او برای ارزش­گذاری و گزینش قرائت­ها معیارهایی چون: «بلوغ معنایی»، «تناسب معنوی»، «قوت معنا و زیبایی لفظ» و «قواعد علم نحو» را به کار بسته است. با این حال، اصل مسئله طرحِ گسترده قرائت‌های مختلف از یک آیه، با آسیب­هایی چون اعتباربخشی به قرائت­های نامعتبر، تزلزل متن، تحریف معنوی قرآن و تحیر مخاطب مواجه است و نقطه منفی در تفسیر قرآن به شمار می­آید. از این رو، اولین گام مفسر برای فهم مفاد آیات، باید تحقیق از قرائت صحیح آیات باشد تا زیربنای تفسیر قرار گیرد.