همگون‌سازی آوایی در قرآن کریم و اثر آن در اختلاف قرائات

Abstract

همگون‌سازی آوایی آن است که دو آوا روی هم تأثیر گذاشته و به هم نزدیک گردند و در صفات یا مخارج، همگون و همرنگ شوند. این کار هم تلفظ را ساده می‌سازد و هم در موسیقی سخن اثر می‌گذارد و انسجام و زیبایی آن را در پی دارد. همسان‌سازی آوایی یا نزدیک‌سازی صامت به صامت است که در قرآن در قالب پدیده‌هایی چون تبدیل سین به صاد، همسان شدن جهر و همس، ادغام و تبدیل نون به میم نمود دارد یا نزدیک‌سازی صائت به صائت است که مصوت‌های کوتاه به دلیل همجواری با مصوت کوتاه دیگری به آن تبدیل می‌شود و در این صورت گاه مصوت کوتاه به مصوت کشیده تبدیل می‌گردد و بر عکس، در موارد اندکی نیز صائت به صامت نزدیک می‌شود. این نوشتار در پی شناسایی فرایندهای همگون‌سازی آوایی در قرآن کریم و تبیین نقش آن در انسجام آوایی و اختلاف قرائات است. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد بخش جالب توجهی از اختلاف قرائات به اختلاف قاریان در جاری ساختن قواعد همگون‌سازی آوایی بازمی‌گردد. قراء در جاری‌سازی این اصول، سلیقه‌هایشان متفاوت است. این کار به شیوه ادا بازمی‌گردد بدون آنکه در معنا اثری بگذارد. دیگر این اختلافات اموری زبانی و طبیعی است و به تواتر قرآن زیان نمی‌رساند.