نقد کهن‌الگویی سفرِ قهرمان در داستان هفت خان اسفندیار بر اساس نظریّة ژوزف کمپبل

Abstract

موضوع این نوشتار، تحلیل نمادهای داستان هفت خان اسفندیار، بر اساس نظریّة فرآیند فردیّت یونگ است که در نظریّة تک­اسطورة ژوزف کمپبل، نمود یافته است. کمپبل برای سفر قهرمانان اساطیری، به منظور دست­یافتن به فردیّت، الگویی در نظر گرفته که از سه مرحلة اصلی عزیمت، تشرّف و بازگشت تشکیل شده است. در این مقاله، سفر اسفندیار در هفت خان با این الگو و مراحل خردتر آن سنجیده و نشان داده شده است. خودآگاهِ‌ ایرانی در هیأت اسفندیار، در پی توران که ناخودآگاهِ‌ اوست،‌ به آن سرزمین سفر می­کند. اسفندیار که نمادی از کهن­الگوی قهرمان است،‌ می­کوشد تا با ناخودآگاهِ‌ درون بوحدت برسد. او به یاری پیرِ‌ فرزانه و امدادهای غیبی، نخست در هفت وادی،‌ سایه را با خود هم­راه می­کند و سپس با ورود به آستانِ ‌تشرّف و غلبه بر نفسِ امّاره، با سه آنیمای درون بوحدت می­رسد و با برکتی که از این سفر بدست می­آورد، به سویِ جامعة خویش بازمی­گردد تا با در دست­گرفتنِ قدرتِ وعده داده شده از سویِ‌خودآگاه، به اصلاح و تحوّل جامعه بپردازد. این­که اسفندیار بعدها به رویارویی با رستم برمی­خیزد و قدم در راه بی­بازگشت می­گذارد، بیان­گر این واقعیّت است که در سفر مثالیش نتوانسته با ناخودآگاه بِیگانگی برسد. بی­بهرگیِ او از فرایند فردیّت و سیر ناقص او در روندِ کمال، موجب می­شود تا بر تخت شاهی ننشیند و در نیمة راه زندگی، جان بسپارد.