بازتاب شاهنامۀ فردوسی در غزل‌های حسین منزوی

Abstract

شاهنامه، اثر ابوالقاسم فردوسی، همواره سند و هویّت قوم ایرانی شمرده می­شده است. در طول دوران هزار سالۀ پس از سرایش شاهنامه، بیش­تر شاعران و نویسندگان ادب فارسی، ضمن پذیرش آن به­عنوان مهم­ترین منبع و مأخذ داستان­های حماسی و اسطوره­ای ایران، هرگاه نگاه و توجّهی به اسطوره­ها و داستان­های پیش از خود داشته­اند، از بُن­مایه­های حماسی و زمینه­های تلمیحی این اثر بهره­هایی بسیار برده­اند. از آن­جاکه شاهنامۀ فردوسی، اثری حماسی و ملّیست، انتظار معمول آن است که این اثر و درون‌مایه­های آن، بیش­تر در گونۀ وابستة خود، یعنی حماسه، بر ادبیات پس از خویش تأثیر بگذارد، امّا نکتۀ جالبِ­توجّه این است که بازتاب و حضور این اثر در قالب غزل که قالبی عاشقانه و گونه­ای متفاوت با حماسه است، بسیار گسترده و فراتر از انتظار است. در این پژوهش با بررسی غزل­های حسین منزوی، به­عنوان یکی از شاخص­ترین غزل­سرایان روزگار معاصر، به این نتیجه دست یافته­ایم که شاهنامۀ فردوسی با آن­که متنی حماسی و ملّیست، به دلیل پیوندها و گره­خوردگی­های عمیق با تمدّن و فرهنگ ایرانی و نیز توانایی سراینده­اش در خلق شاه­کاری ادبی، توانسته است بر تمامی حوزه­های شعر فارسی، حتّا ساحت تغزّلی و عاشقانه­اش، تأثیراتی عمیق و پای­دار بر جای بگذارد.