نقد و بررسی داستان گشتاسب بر اساس نظریّة توهّم توطئه‌

Abstract

چکیده نظریّة توهّم توطئه یا پارانویا، یک نظریّة مدرن سیاسیست که بر اساس آن، حاکم پارانوییک چنین می­اندیشد که تمام کاینات در حال توطئه­چینی علیه اوست و کشور را پیوسته دستخوش توطئه و براندازی از سوی دیگران می­داند. او گاه بعمد می­کوشد با توسّل به توهّم توطئه، نامشروع‌بودنِ حکومت خود و مشکلات داخلی را از کانون توجّه واقع­شدن دور ­کند و توجّه مردم را به توطئه­ها و کانون­های بحران بیگانگان معطوف دارد. در این جستار با تحلیل داستان گشتاسپ بر مبنای نظریّة توهّم توطئه­، چنین استنباط می­شود که گویا گشتاسپ نیز به دلیل چنین توهّمی، از یک هرم قدرت (لهراسپ، اسفندیار، رستم) سخت می­هراسیده و از این­رو در پی توطئه­پردازی برای در دست‌داشتن یا از میان­بُردنِ هر سه رقیب برآمده است. بنابراین شاید سخن­چینی­های گرزم و در بندشدنِ اسفندیار، اقامت دوسالة گشتاسپ در زابلستان و فرستادن اسفندیار به جنگ با رستم، همه­، نقشه­هایی از پیش طرّاحی­شده و درهم­تنیده به­وسیلة خود گشتاسپ بوده است تا با بحران­سازی، هم بر نامشروع‌بودنِ حکومت و تصاحب تاج و تخت از پدرش سرپوش گذارد و هم رقیبان تاج و تخت خود را از میان بردارد. در فرجام گشتاسپ موفّق می­شود با توسّل به توهّم توطئه، هم دو رقیب سرسخت خود، یعنی لهراسب و اسفندیار را از میان بردارد و هم با مخدوش­کردنِ چهرة زابلیان به­واسطة کشتن شاه­زاده­ای ایرانی، سال­های سال بی­منازع بر مسند قدرت نشیند.