آسیب‌شناسی اخلاقی و اجتماعی در دیوان اشعار ابن یمین فریومدی

Abstract

ابن‌یمین فریومدی یکی از شاعران دورة مغول بشمار می‌رود؛ دوره‌ای که در آن اخلاق اجتماعی و پایه‌های فکری و فرهنگی مردم رو به انحطاط و فساد گذاشت. اگر چه آشفتگی‌های سیاسی ـ اجتماعی و سقوط اخلاق اجتماعی و ارزش‌های انسانی در سرزمین‌های مغلوب شده در این دوره موجب بوجود آمدن روحیة تسلیم و جبرگرایی در میان عامة مردم جامعه شد، اما در جوان‌مردان و برخی از شاعران آزادة پارسی زبان، موجب دمیده شدن روح ستم‌ستیزی و قوت گرفتن ادبیات انتقادی شد. هر یک از شاعران آزاداندیش این دوره با توجه به جو حاکم در جامعه و عصر خویش، روشی خاص را برای مبارزه با رذایل اخلاقی و اجتماعی بوجود آمده در میان مردم، اوضاع نابسامان سیاسی و اجتماعی و نیز بی‌عدالتی‌های حاکمان و دست‌نشاندگان آن‌ها برگزیدند. ابن‌یمین نیز با این‌که به‌گونه‌ای گسترده و افراطی به مدح و ستایش امیران و وزیران پرداخته است، از نقد عمل‌کرد آن‌ها و نیز نقد اخلاق اجتماعی و اوضاع جامعه غافل نمانده است. گرچه انتقادات او نسبت به برخی از شاعران و سخن‌پردازان هم‌عصرش هم‌چون سعدی و سیف فرغانی بسیار ملایم‌تر و دون‌پایه‌تر است، اما هر جا که فرصتی دست داده افراد مختلف جامعه، از جمله صاحبان مناصب و موقعیت‌های اجتماعی و نیز مردم عامه را مورد نقد و نکوهش قرار داده است که در این مقال به آسیب‌شناسی اخلاقی و اجتماعی در دیوان اشعار ابن‌یمین پراخته می‌شود.