بررسی نمادهای تصویری «فَرّ» (با تأکید بر نگاره‌های شاهنامه)

Abstract

نقش­مایه­های نگاشته شده در نگاره­های شاهنامه، از سویی در پیوند با نظام نشانه‌های متنی است و از سوی دیگر از تبار نظام نشانه­های تصویری. نمونه­ای از این نظام دوگانة تصویری- متنی، در مفهوم مینوی فَرّ و نقش­مایه­های تصویری آن بچشم می­خورد. در نظام متنی، فرّة کیانی نشان دهندة مشروعیّت شاه است. در پژوهش­های انجام شده دربارة فرّ، پژوهش‌گران عموماً به توصیف مفهوم فَرّ و چگونگی کاربرد آن در شاهنامه و متون کهن پرداخته­اند. تأکید این آثار، بیش‌تر بر جنبة معنایی فَرّ است. نویسندگان در پژوهش حاضر سعی دارند تا از روی‌کردی دیگر، بر بررسی مفهوم فرّه بپردازند. آنان مفهوم فَرّ را در میان نقش­ها و نگاره­ها جست‌وجو می­کنند تا دریابند تصویرگران چگونه این مفهوم را به نقش کشیده­اند؟ نویسندگان این جستار در جست‌وجوی نمادهای تصویری فَرّ از لابه­لای نگاره‌های شاهنامه، سنگ­نگاره­ها و نقش درفش­ها هستند. به این منظور، علاوه بر منابع متنی، از نگاره­ها نیز به مثابۀ منابع تصویری بهره می­گیرند. بررسی نگاره­ها نشان می­دهد که فرّ، در قالب سه نقش­مایة نور، پرنده و سریر نمود یافته ­است. این سه نقش­مایه هریک نمودهایی مختلف دارند که در این پژوهش به بررسی آن­ها خواهیم پرداخت. هدف در این جستار، یافتن نمادهای فرّه از طریق کندوکاو در منابع تصویری است.