پژوهشی در کتاب‌های دانشگاهی از منظر نگارشی : آسیب شناسی کلیشه‌نویسی

Abstract

در پژوهش‌های دانشگاهی، زبان نقش مهمی در انتقال مفاهیم و یافته‌های علمی دارد. در سال‌های اخیر بی‌توجهی به قواعد دستوری و کاربرد نادرست واژه موجب اختلال در پیام‌رسانی شده و آسیب‌های جدی برای زبان در پی داشته است. تکرار، شتابزدگی و کاربرد ناشیانۀ برخی واژه‌ها و عبارات از جملة این آسیب‌ها است که موجب شکل‌گیری برخی کلیشه‌های زبانی شده است. این کلیشه‌ها بدون تفکر و به ‌صورت گسترده در متون دانشگاهی به ‌کار رفته‌اند و به ‌دلیلِ تکرار قالبی و کاربرد نادرست کلمات، تأثیرپذیری از زبان عامه، ادبی‌مآبی، ابهام و اطناب، ضمن کاستن از صراحت و سلاست، به زایایی زبان آسیب زده‌اند. در این پژوهش، به‌ منظور تبیین آسیب‌های کلیشه‌نویسی در متون دانشگاهی و ارائة راه‌حل‌هایی برای اصلاح آن‌ها، کلیشه‌های زبانی در شش درسنامة دانشگاهی بررسی می‌شوند. نتایج این بررسی نشان می‌دهد کلیشه‌ها در بخش‌های آغازی، میانی و پایانی کلام در متون دانشگاهی به ‌کار می‌روند و به شیوه‌های گوناگونی ساخته می‌شوند: گرته‌برداری از زبان‌های بیگانه، تأثیرپذیری از زبان عامه، بهره‌گیری از عبارات ادبی مبتذل و بی‌توجهی به معنای قاموسی کلمه و تغییر معنای آن. برای اصلاح کلیشه‌ها می‌توان با بهره‌گیری از ظرفیت‌های دستوری زبان فارسی و با استفاده از قید، حرف‌ ربط، بدل و ... جایگزین مناسبی برای آن‌ها یافت؛ ضمن اینکه کاربرد علائم سجاوندی مناسب نیز نویسنده‏ها را از برخی کلیشه‌های زبانی بی‌نیاز می‌کند.