کارگزاران توسعۀ محلی: تحلیل جامعه‌شناختی نیروهای مؤثر در توسعۀ منطقۀ مرزی پیرانشهر

Abstract

کارگزان توسعه در سطح ملی و منطقه‌ای اهمیت دارند، کارگزاران توسعه مناطق مرزی جزء خاستگاه قومیتی کردها همواره، با حساسیت، مورد توجه سیاست‌گذاران ملی بوده است. مقالۀ حاضر سه هدف محوری شناخت کارگزاران توسعۀ محلی؛ فرایندهای کارگزاری‌ آنها و موانع عاملیت هر یک از کارگزاران در فرایند توسعۀ محلی را دنبال می‌کند، به منظور گشایش حساسیت نظری، زمینه‌های مفهومی و نظری لازم در قالب رویکردهای دولت‌محور توسعۀ، رویکرد نهادگرایی با نگاه حکمروایی خوب در توسعۀ محلی ارایه شده است. منطقۀ مرزی پیرانشهر در استان آذربایجان غربی تنها مرز رسمی با کردستان عراق است و به استناد تحقیقات و تجربۀ زیسته محقق تغییرات توسعه‌ای سریعی را در بیست سال اخیر در زمینه توسعۀ محلی تجربه کرده است. روش تحقیق کیفی و تحلیل داده‌ها بر اساس مصاحبه­ها و مشاهده مشارکتی بوده است. نمونه‌گیری هدفمند و با 30 کارگزار توسعۀ محلی در قالب مصاحبۀ عمیق و گروهی جمع‌آوری شد. کارگزاران توسعۀ محلی در 5 دستۀ کارگزاران حاکمیتی (دولت و مجلس)، کارگزاران اقتصادی (سرمایه‌داران محلی، تجار مرزی، کولبران، کشاورزان)، کارگزاران امنیتی (نیروهای نظامی سپاه، هنگ مرزی)؛ کارگزاران شهری (مدیریت شهری و بنگاه­داران) و نیز کارگزاران مردمی (معتمدین محلی، سازمان‌های مردم‌نهاد، روحانیون)؛ شناسایی شدند. در این میان کارگزاران دولتی، امنیتی، مرز و اقتصاد مرزی اعم از تجار، کولبران، سرمایه‌داران محلی اثرگذاری رویه‌ای مؤثری داشته‌اند. رویه‌های تجربه­شدۀ کارگزاران عمدتاً با راهبردهای تعامل، تقابل، بی‌تفاوتی، حفظ حیثیت قومی و مراوده همراه بوده است. موانع جدی رویه‌های اثرگذاری نیروهای اجتماعی مؤثر در توسعۀ منطقه، کارگزاران غیر بومی، نگاه امنیتی، نگاه قومیتی و عدم اعتماد به مردم محلی بوده است. شاخصه‌های حکمروایی خوب با رویکرد نهادگرایی توسعۀ در طی دوره‌های سیاستی دولت‌های مستقر بعد از انقلاب متفاوت بوده است. به استناد یافته‌های پژوهش، حکمروایی خوب محلی با نگاه برنامه‌ریزی پایین به بالا با بهره‌مندی از کارگزاران بومی و به پشتوانۀ مشارکت مردمی مناسب­ترین استراتژی برای تحقق توسعۀ محلی در منطقۀ مرزی پیرانشهر است.