اهمیت جهان‌زیست در مناسبات بیمار و پزشک: پژوهشی کیفی در الگوهای مشاوره پزشکان با بیماران مراجع از روستا به شهر در اردبیل

Abstract

در پژوهش حاضر، با توسل به نظریه دیالکتیک گفتگوهای درمانی الیوت میشلر که ناظر بر اهمیت جهان زیست در مناسبات متقابل بین پزشک و بیمار است، رابطه پزشکان شهر اردبیل و بیماران مراجع آن‌ها از روستاهای اطراف شهر، مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش، ضمن مرور اجمالی بدنه دانش و پیشینه مربوط به الگوهای مختلف روابط و مشاوره بین پزشک و بیمار در جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی پزشکی، اهمیت رابطه بیمارمحور در میان الگوهای مذکور مورد تصریح قرار گرفته است. برای تحقق اهداف این بررسی، به لحاظ روش‌شناختی منظومه‌ای از روش‌ها از جمله روش‌های اتنوگرافیک، مشاهده مشارکتی، مشاهده فرایند طبابت و درمان (در اصطلاح درمان سرپایی در مراکز درمانی دولتی توسط پزشکان عمومی) و نیز مجموعه شواهد ضبط‌ شده مشاوره‌ها استفاده شده است. با مطالعه و تأمل در ده مورد گفتگوی بالینی پزشکان با بیماران روستایی در مطب‌های خصوصی و مقایسه این گفتگوها با فرایند ارتباط و گفتگو در مراکز درمانی دولتی، الگوهای ارتباطی بین پزشکان و بیماران در مطب‌های خصوصی و مراکز درمانی دولتی سنخ‌بندی شده است. نتایج و یافته‌های این کاوش کیفی، مؤید آن است که هنگامی که پزشک و بیمار، هر دو بر مبنای مفهوم زیست‌جهان ارتباط برقرار می‌کردند، مسائل مرتبط با سلامت با جزئیات به نسبت بیشتری مطرح می‌گردید (زیست‌جهان متقابل)، پدیده‌ای که در مطب‌های خصوصی پزشکان، به ندرت پدید می‌آمد. همچنین نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد در حالی که الگوی مشاوره بیمارمحور در مطب‌های خصوصی بیشتر رایج است، در مراکز دولتی، روابط آن قدر سرپایی است که مجال برقراری چنین رابطه‌ای عملاً پیش نمی‌آمد و الگوی رابطه پزشک‌محور بیشتر حاکم بود. در مجموع، غلبه الگوی پزشک‌محور در مناسبات بیمار و پزشک، به ویژه در مراکز درمان دولتی، جایی که در آن بیماران روستایی در شرایط نامساعدی روستا را به قصد درمان در شهر ترک کرده‌اند، به منزله نادیده گرفتن اهمیت مفهوم انسانی‌تر و کارآمدتر جهان‌زیست در نظام مراقبت‌های پزشکی- درمانی و به طور مشخص‌تر در مناسبات متقابل پزشک و بیمار است.