بازتاب روح زنانه در ادبیات نمایشی دفاع مقدس (با مطالعه پنج نمایشنامۀ نمونه)

Abstract

در این پژوهش، که به روش توصیفی‌ـ تحلیلی انجام شده است، با بهره‏گیری از رویکردی اسطوره‏ای‌ـ روان‌شناختی، با بررسی شخصیتِ قهرمانان زنِ پنج نمایشنامة نمونه، به این مسئلة اساسی خواهیم پرداخت که تصویر زنان در ادبیات نمایشی دفاع مقدس تا چه میزان با مبانیِ ارزشی دفاع ‏مقدس هم‏خوانی دارد و در این آثار در ترسیم چهرة زنی راستین، که درگیر جنگی ناخواسته است، تا چه حد مسیری هم‏پای ارزش‏های فرهنگ دفاع مقدس پیموده‏ شده است؟ در این مقاله، از ویژگی‏های «کهن‏الگوی زن‏طبیعی»، که برگرفته از دیدگاه‏های کارل گوستاو یونگ است، بهره گرفته‏ایم؛ کهن‏الگویی که در بررسی‏های ادبی و هنری کشورمان کمتر بدان توجه شده است. در بخش نخستِ مقاله، به بررسی ویژگی‏های روان‌شناسانه و اسطوره‏شناسانة کهن‏الگوی زن‏طبیعی پرداخته و تأثیرات فرهنگی و سایر عوامل را بر آن بررسی کرده‏ایم. در بخش‏های دیگر، ضمن برشمردن خصایص زن‏طبیعی، به تطبیق این ویژگی‏ها با تصویر زن در نمایشنامه‏های نمونة دفاع ‏مقدس پرداخته‏ایم. در نتیجة مقاله آمده است که در ادبیات نمایشی دفاع ‏مقدس نبودِ خلاقیت، سرزِندگی، و شادی و نشاط در زندگی قهرمانانِ زن به امری معمول تبدیل شده است. شناخت هرچه بهتر کهن‏الگوی زن‏طبیعی می‏تواند زمینه‏ای را فراهم آورد که با حفظ ارزش‏ها بتوان آثاری آفرید که زن با طبیعت راستین خود به تصویر درآید. هدف از این پژوهش، ارزشگذاریِ «ادبیات نمایشی دفاع‏ مقدس» از طریق دیدگاه‏های یونگ نیست، بلکه این مطالعه به دنبال آن است تا نشان دهد که خواه پژوهش براساس نظریات یونگ باشد و خواه هر روان‌شناس و فیلسوف دیگر، چگونه می‏تواند به شناخت بیشتر از شخصیت زن در این آثار بینجامد؛ شناختی که می‏تواند ما را از هرگونه بی‏راهه، که با مبانی ارزشی منافات دارد، دور کند و در ترسیم چهره‏ای راستین از زنان غیور کشورمان یاری‌مان دهد.