شمایل‌شناسی تصویر زن در دورة قاجار با تأکید بر سفرنامه‌ها، نگارگری‌ها و عکس‌های برجای‌مانده از این دوره

Abstract

از اوایل دورة قاجار، سیاحان بسیاری توانستند اطلاعات کم‏نظیری دربارة زنان ارائه دهند. زیبایی زنان ایرانی از نکاتی است که نظر سیاحان اروپایی را به خود جلب کرده است. بازتاب این زیبایی را در نقاشی‏های این دوره به‌وفور می‏بینیم. اما نکته‏ای که جلب توجه می‏کند تفاوت فاحش عکس‏های بازماندة زنان دورة قاجار با سفرنامه‏ها و نقاشی‏های این دوره است. آنچه در این پژوهش مطالعه شده، بررسی صحت سیمای زنان دورة قاجار بر‌اساس مدارک تصویری زنان در نگارگری و عکاسی و تطبیق آن‏ها با نگاشته‏های سفرنامه‏هاست. گردآوری مطالب در این پژوهش کتابخانه‏ای است و به طریقة تاریخی‌ـ تحلیلی نگاشته شده است. بر این اساس، پرسش‏های این مقاله بدین ترتیب است: سیمای ظاهری زنان در نقاشی‏های دورة قاجاریه تا چه میزان با سایر مدارک تصویرنگاری از قبیل عکاسی و نوشته‏های سیاحان همخوانی دارد؟ و در صورت تفاوت در سیمای ظاهری زنانی که در مدارک یاد شده، چه عامل یا عواملی سبب این موضوع شده است؟ نتیجة بررسی‏ها نشان می‏دهد که ما شاهد نوعی تفاوت در میان عکس‏های برجای‌مانده با نقاشی‏های این دوره هستیم. در دورة قاجار، هنرمند نقاش در ترسیم چهرة زن به آرمان‌گرایی و عدم شبیه‌سازی گرایش داشت. می‏توان گفت زن در تصویرنگاری‏های این دوره، اعم از عکس یا نقاشی، ابزاری در جهت بیان شکوه قدرت و سلطنت است.