فرایند تبدیل نقاط روستایی به شهر در مقیاس ملی و پیدایش پدیدة «خام‌شهرها»

Abstract

بررسی سلسله‌مراتب شهری و مطالعة شهرهای دارای سطوح مختلف جمعیتی در سرشماری‌های رسمی کشور، ما را با پدیده‌ای جدید مواجه می‌سازد. این پدیده، تبدیل و ارتقای روستاهای کوچک به شهر به‌رغم داشتن جمعیتی کمتر از آستانة تعریف‌شده برای شهرشدن است. این سکونتگاه‌ها که امروزه بیش از یک‌سوم از شهرهای کشور را تشکیل می‌دهند، کمترین امکانات، خدمات، تأسیسات و تجهیزات شهری را در خود جای داده‌اند. مقالة حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از آمارهای سرشماری‌های رسمی عمومی کشور و بهره گرفتن از نرم‌افزار ArcGIS برای نشان دادن توزیع فضایی این شهرها، در مقیاس ملی و منطقه‌ای انجام گرفته است. نتایج حاصل از تحقیق نشان می‌دهد که تبدیل روستاهای کوچک به شهر، در همة دوره‌ها در نظام شهری ایران وجود داشته است، اما بیشترین تعداد آن را در آخرین سرشماری کشور می‌توان مشاهده کرد، که از 1139 شهر کشور در آن سال، 370 نقطة شهری جمعیتی کمتر از 5000 نفر داشته‌اند. از دلایل انتخاب چنین سیاست و راهبردی از طرف وزارت کشور، می‌تواند وجود رابطة کاملاً مستقیم و معنی‌دار بین متغیرهای فاصله از پایتخت، فاصله از شهرهای مرکز استان و سال شکل‌گیری استان با تعداد این‌گونه شهرها باشد. بدین معنی که هرچه از تهران و از مراکز استان‌ها بیشتر فاصله بگیریم بر تعداد روستاهای کوچک تبدیل‌شده به شهر افزوده می‌گردد. از آنجا که تعداد این‌گونه شهرها در استان‌های تازه شکل‌گرفته مانند خراسان جنوبی بیشتر از استان‌های دیگر کشور است، می‌توان استنباط کرد که راهبرد تبدیل نقاط روستایی به شهر، راهبردی اداری-مدیریتی و سیاسی برای تقویت تمرکززدایی و توسعة منطقه‌ای در نواحی دوردست و مناطق محروم و همچنین سیاستی برای پرکردن شکاف سلسله‌مراتب شهری در استان‌ها، شهرستان‌ها و بخش‌های تازه شکل‌گرفته است.