مروری بر مدل‌سازی تجربی و فیزیکی زمین‌لغزش‌های ناشی از بارندگی

Abstract

بروز پدیدة زمین‌لغزش می‌تواند ناشی از عوامل متعدد زمین‌شناسی، ژئومورفولوژیکی، هیدرولوژیکی، بیولوژیکی و انسانی باشد. با وجود این، نقش اساسی در شروع زمین‌لغزش را عمدتاً عاملی ماشه‌ای ایفا می‌کند. بارندگی، به‌عنوان متداول‌ترین عامل ماشه‌ای وقوع زمین‌لغزش‌ها شناخته شده است. از این رو، مهمترین بخش در مدل‌سازی تجربی، آماری و یا فیزیکی زمین‌لغزش، بخش هیدرولوژیکی آن خواهد بود. در پژوهش حاضر کوشش شده است با بررسی پژوهش‌های صورت گرفته (کتاب‌ها و مقالات پُراستناد از پژوهشگران شناخته شده در زمینه مدل‌سازی هیدرولوژیکی زمین‌لغزش)، در بازه زمانی 1975 (معرفی مفهومی به نام آستانه بارندگی برای شروع زمین‌لغزش به‌وسیله کمبل) تا 2008 میلادی (ارائه مدل فیزیکی HSB-SM از سوی طالبی و همکاران)، مفاهیم به‌کار رفته در این پژوهش‌ها معرفی و دستاوردهای حاصل از آنها بررسی شود. اغلب مدل‌های فیزیکی، مقدار بارندگی مورد نیاز برای وقوع زمین‌لغزش را به صورت دینامیک (در هر لحظه از رخداد بارندگی) برآورد می‌کنند، اما محدودیت بزرگ مدل‌های فیزیکی (به خصوص در کشورهایی مانند ایران) نیاز آنها به اطلاعات مفصل و دقیق از خصوصیات خاک، هیدرولوژی و مورفولوژی دامنه است، که البته جمع‌آوری آنها معمولاً دشوار و پرهزینه است. بنابراین با توجه به در دسترس بودن داده‌های بارندگی در اغلب مناطق کشور، پیشنهاد می‌شود برای تعیین آستانه بارندگی وقوع لغزش در مناطق مستعد کشور، مدل‌های تجربی ـ آماری در نظر گرفته شود و برای هر منطقه رابطة قابل اطمینانی بین خصوصیات بارش و وقوع زمین‌لغزش ارائه گردد. ورودی این مدل‌ها اغلب داده‌های بارندگی در پایه‌های زمانی مختلف است که باعث سهولت استفاده از آنها می‌گردد. از طرفی با توجه به تحقیقات انجام شده در نقاط مختلف جهان و نمونه‌ای در ایران (به‌وسیلة نگارندگان)، نتایج این مدل‌ها از دقت مناسبی برخوردار است.