تعیین الگوهای سینوپتیک و توده‎های هوای مؤثّر بر فصول اقلیمی غرب ایران

Abstract

در این پژوهش، ویژگی‎های سینوپتیکی فصل‎های اقلیمی در غرب ایران بر اساس داده‎های هواشناسی یک دوره‎ی زمانی 28 ساله، از سال 1982 تا 2009 میلادی مورد بررسی قرار گرفته است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی ارتباط میان تغییرات الگوهای سینوپتیکی سطح دریا و تراز 500 هکتوپاسکال با زمان و طول مدّت هریک از فصول اقلیمی غرب ایران است. ابتدا با استفاده از تحلیل خوشه‎ای روی داده‎های میانگین فشار سطح دریا، ارتفاع تراز 500 هکتوپاسکال و همچنین رطوبت نسبی و جهت باد سطوح مذکور، نوع و طول مدّت هریک از فصول اقلیمی تعیین شد. سپس برای شناسایی نوع توده‎های هوا در هر فصل اقلیمی، از داده‎های ساعت‎های 3، 9، 15 و 21 UTC که عبارتند از: دمای هوا، دمای نقطه‎ی شبنم، میانگین پوشش ابر، بارش روزانه و فشار (QFF) و سمت و سرعت باد استفاده شد. برای کاهش متغیّرها، از روش تحلیل عاملی و برای گروه‎بندی متغیّرها، از روش تحلیل ممیّزی استفاده شده است. سپس فراوانی هر توده هوا بر حسب درصد برای هریک از فصول طیّ 28 سال محاسبه و ضمن معرّفی توده هوای غالب هر فصل، الگوی سینوپتیکی توده‎های هوا و عّلت مغایرت زمان آغاز و پایان هریک از فصول اقلیمی با فصول نجومی تشریح شده است. نتایج این مطالعه نشان داد که طولانی‎ترین فصول در غرب ایران، زمستان و تابستان هستند و اصلی‎ترین توده‎های هوای آنها نیز، به‎ترتیب توده‎های هوای معتدل خشک (DM) و حارّه‎ای خشک (DT) است. فصول بهار و پاییز نیز دو فصل گذار در میان این فصول به‎شمار می‎روند که در پاییز همانند فصل زمستان، توده هوای DM و در بهار توده هوای MM که توده هوای معتدل و مرطوب نامیده می‎شود، اصلی‎ترین الگوها را تشکیل می‎دهند.