نقش نوزمین‎ساخت در تحوّلات ژئومورفولوژیک مرز ساختاری البرز جنوبی ـ ایران مرکزی (مطالعه‎ی موردی: حوضه‎ی حبله‎رود)

Abstract

رودخانه‎ی حبله‎رود، جریان دائمی حوضه‎ی آبریز کویر مرکزی است که در مرز ساختاری البرز جنوبی ـ ایران مرکزی واقع شده است. به‎دلیل فعّال‎بودن زمین‎ساخت البرز، لندفرم‎های کواترنری در این محدوده تا اندازه‎ی زیادی تحت تأثیر گسل‎های اصلی و فعّال منطقه قرار دارند. در این پژوهش، برای شناسایی مناطق فعّال از نظر حرکات زمین‎ساختی، شاخص‎های ژئومورفولوژیکی زمین‎ساختی از تصاویر ماهواره‎ای و DEM10 M استخراج شده است. این شاخص‎ها شامل: شاخص گرادیان طولی رودخانه (Sl)، عدم تقارن حوضه‎ی زهکشی (Af)، انتگرال فرازسنجی (Hi)، سینوسیتی پیشانی کوهستان (Smf)، شکل حوضه (Bs) و نسبت عرض بستر درّه به ارتفاع آن (Vf) هستند. علاوه‎بر آن، به‎دلیل تراکم زیاد گسل‎ها، در بررسی‎ها برای نخستین‎بار شاخص دیگری به‎نام چگالی گسل (Fd) مورد استفاده قرار گرفت. به‎دلیل همگن نبودن شاخص‎ها برای تمامی بخش‎های منطقه، تمام متغیّر‎ها در یک جدول ماتریسی قرار گرفته و بر اساس ویژگی‎های منطقه، ارزش‎گذاری و پس از بی‎بُعدسازی، در مدل SAW قرار گرفت و به چهار رده‎ی بسیار فعّال، فعّال، متوسّط و فعّالیّت کم، تقسیم‎بندی شدند. به‎منظور ارزیابی نتایج به‎دست‎آمده با پژوهش میدانی و دستگاه GPS، مناطق فعّال حوضه مورد بررسی قرار گرفت و با شواهد ژئومورفولوژیکی به‎دست‎آمده مانند پادگانه‎ی رودخانه‎ای ارتفاع یافته، درّه‎های V شکل، توالی مخروط‎افکنه‎ها، تغییر مورفولوژی رودخانه و... نتایج به‎دست‎آمده مورد تأیید قرار گرفت. بررسی‎ها نشان می‎دهند با وجود حضور گسل‎های اصلی و فعّالی همچون گسل مشا، فیروزکوه، سرخه کلوت، سیّدآباد و حصاربن، میزان فعّالیّت در تمامی بخش‎های منطقه یکسان نبوده و بخش‎های جنوبی منطقه دارای بیشترین فعّالیّت است، بنابراین بر اساس این پژوهش، فعّال‎ترین گسل منطقه، راندگی گرمسار معرّفی می‎شود.