داده‌کاوی گردش‎های جوّی برای بررسی نقش الگوهای بندالی در ایجاد بارش‎های شمال‎شرق ایران

Abstract

بررسی نقش الگوی بندالی در وقوع بارش‎های شمال‎شرق ایران، هدف اصلی مطالعه‎ی پیش رو است. برای این کار از میان داده‌های روزانه‌ی بارش 20 ایستگاه همدیدی، اقلیمی و باران‌سنجی منطقه‎ی مورد مطالعه، رخدادهای بارشی با شدّت متوسّط و زیاد بر اساس معیار تعیین شده، بین دوره‌ی زمانی 11 ساله (1995- 2005) شناسایی و ویژگی‌های آنها در مقیاس‌های زمانی متفاوت بررسی شد. در ادامه با استفاده از داده‌های ارتفاع ژئوپتانسیل سطح 500 هکتوپاسکال، گردش‎های جوّی در دو مقیاس همدید و نیمکره‌ای، به‎ترتیب با دو روش چشمی و کمّی شناسایی و ویژگی‌های آماری آنها با استفاده از روش‌های آماری استخراج و تجزیه و تحلیل شدند. واکاوی آماری گردش‎های جوّی در مقیاس همدید، بازگو کننده‎ی این واقعیّت است که (مطابق انتظار)، تنها الگوی همدیدی هم‎زمان با بارش‎های شمال‎شرق کشور ـ خواه شدید و خواه متوسّط ـ الگوی ناوه بادهای غربی است. نتایج حاصل از تفکیک الگوی بندالی از گردش‎های جوّی دیگر بر اساس روش کمّی مربوطه و مطالعه‎ی ویژگی‌های آماری آنها نیز، بر نقش انکارنکردنی الگوهای بندالی در ایجاد بیش از نیمی از (کمابیش 65 درصد) رخداد‌های بارشی منطقه (شامل بارش متوسّط و شدید) از طریق تأثیر در ایجاد و مکان‎گزینی الگوی همدیدی یادشده تأکید دارد. از نظر توزیع مکانی، الگوی بندالی اطلس و غرب اروپا دارای بیشترین فراوانی در هم‎زمانی با بارش‎های شدید و متوسّط است. از نظر توزیع زمانی نیز، عمده فعّالیّت الگوهای بندالی، به بارش شدید در اواخر دوره‎ی سرد سال و فصل بهار منجر شده، در حالی‎که الگوهای بندالی هم‎زمان با بارش متوسّط به‎طور عمده در دوره‎ی سرد سال رخ می‌دهند.