تلقّی کلامی شاعران پارسی‌گو از واژۀ قرآنی «قلم»

Abstract

شاعران پارسی با هر گرایش مذهبی و کلامی، تأثیر فراوانی از آیات قرآن کریم پذیرفته و این تأثیرپذیری به صورت‌های گوناگون (تلمیح، تضمین، اشاره، اقتباس ...) در شعر آنها مشهود است تاجایی­که شعرِ کمتر شاعری را می‌توان یافت که از این مضامین خالی باشد. باتوجّه‌به اینکه فرقه‌های مختلف اسلامی، تفسیر و تأویل خاصی از آیات و اشارات قرآنی دارند و هرکدام در سایۀ تعاریف و تعالیم فرقه‌هایشان و همچنین به دلیل شرایط مختلف اجتماعی- سیاسی زمان خود، آیات قرآن را تفسیر و تأویل کرده­اند، شاعران پارسی­گو نیز باتوجّه‌به گرایش مذهبی/کلامی خود و با رنگ و بوی شاعرانه و تصویرسازی­های ادبی، این مضامین را در آثارشان به­کارمی­برند. در این پژوهش، کاربرد واژة قرآنی «قلم» در اشعار شاعران جریان­ساز پارسی­گو با گرایش مذهبی/کلامی بررسی می­شود. پس از تحلیل و دسته­بندی تلقّی مفسّران و متکلّمان از واژۀ قلم، استخراج و دسته­بندی تلقّی شاعران انتخابی این پژوهش، از مفهوم واژة قلم صورت می­پذیرد. شایان ذکر است از این رهگذر، درک صحیح­تر ابیاتی که حاوی واژة قلم هستند نیز محقق می­شود. شاعران منتخب در این پژوهش که علاوه بر جایگاهشان در تاریخ ادب پارسی براساس توجّه خاصی که به مباحث کلامی دارند، انتخاب شده­اند، عبارت­اند از: فردوسی، ناصرخسرو، خیّام، سنایی، خاقانی، نظامی، عطّار، سعدی، مولوی، حافظ و جامی.