عتّابی، عتابی و معانی آن در عربی و فارسی

Abstract

«عتّابی» و «عتابی» در شعر گروهی از شاعران گذشته و از جمله در بیتی از سعدی آمده است. مؤلّفان فرهنگ‌های فارسی، عموماً، عتّابی را پارچه‌ای دانسته‌اند که شخصی به نام عتّاب پدید آورده یا آنکه در جایگاهی معروف به عتّابیّه (العتّابیّه)، محلّه‌ای در بغداد، بافته شده است. به نظر ما در این‌جا سهوی پیش آمده است و اصولاً نام این پارچة «راه‌راه و مخطّط»، یعنی «عتّابی» با معنی اصلی کلمة «عتّاب» در پیوند است؛ چنان‎که در کاربرد «الحمار العتّابی: گورخر» در متون عربی نیز چنین است. در این مقاله با یادآوری رای علاّمة قزوینی در این باره و عرضة شواهدی از متون عربی و فارسیِ پیش از قرن هفتم، نشان داده‌ایم که سعدی در به کار بردن «جامة عتابی» و «خر عتّابی» به آثار فارسی و عربی پیش از خود نظر داشته است.