بررسی واکنش شاعران مکتب بازگشت به پدیدۀ جنگ ایران و روس

Abstract

وقوع جنگ ایران و روس‌، شعر عصر قاجار را به تجربه‌ای جدید در ورود به مسائل اجتماعی- سیاسی و واکنش به حوادث مهم عصر واداشت. این جنگ­های خونین و طولانی که در نیمۀ اول قرن سیزدهم هجری روی داد، برخی از شاعران این دوره را که در چارچوب مکتب «بازگشت ادبی» فعالیت می­کردند، به واکنش واداشت. بررسی این واکنش­ها، به دسته­بندی دو گروه از شاعران بزرگ این عهد انجامید: 1. شاعران «جامعه­گرا»، همچون میرزا ابوالقاسم قائم­مقام و نشاط اصفهانی که علاوه­بر شاعری، از سیاستمداران بزرگ ایران نیز بوده و با نگاه تحلیلی به پدیدۀ جنگ نگریسته­اند؛ همچنین شاعرانی چون صبای کاشانی، مجمر اصفهانی، خاوری شیرازی و عبدالرزاق­بیک دنبلی که گرچه قصاید زیادی در مدح شاه و شاهزادگان قاجار سروده­اند، به وقایع جنگ و مسائل جاری کشور نیز بی­توجه نبوده­اند؛ 2. شاعران «غیرجامعه­گرا» همچون سحاب اصفهانی و وصال شیرازی که در فضای ملتهب کشور، صرفاً کارشان ترتیب چند لفظ و به­هم­بافتن چند مصراع در مدح کسان بود. نگارنده در این جستار می­کوشد تا با مطالعۀ آثار و دیوان­های شعرای مکتب بازگشت، واکنش ­آنها را به جنگ ایران و روس بکاود و بازتاب این واقعۀ بزرگ را در اشعارشان بررسی کند.