بوطیقای فضا در غزلهای روایی عطار

Abstract

عطار از نخستین شاعرانی است که به‌صورت جدی در غزل روایت‌پردازی کرده است. طرح روایت در این دسته از غزلیّات تنها وجه یا قالب ادبی نیست، بلکه ساختاری معرفت‌شناختی دارد. عطار در طرح این روایت‌ها و پیشبرد فرآیند معناسازی در آن، به­نحو مؤثری از فضای دلالی حاکم بر اشعار بهره می‌برد. در این غزلیّات فضا عنصر پس‌زمینه‌ای ساده محسوب نمی‌شود؛ بلکه بر کل روایت سایه افکنده است. بررسی غزل‌روایت‌های عطار نشان می‌دهد فضای حاکم بر آنها ارتباط مستقیمی با ادارک و احساس شخصیت‌ها دارد و براین­اساس شکل‌گیری فضا مراحلی را طی می­کند. تمرکز بر دگرگونی، بارزترین ویژگی فضا در این نوع غزل­هاست که به بسط فضا می‌انجامد. علاوه­براین، فضا در این اشعار ابعاد مختلفی دارد که در این پژوهش با ارائة طرحی به سه جنبه تقسیم می‌شود: 1ـ اجتماعی، 2ـ فردی، 3ـ نمادین. هرکدام از این فضاها در تعامل با فضای دیگر قراردارد و به­این­ترتیب در فضایی واحد و منسجم با هم متحد می‌شوند. نظر به گوناگونی ابعاد فضا در غزل‌های روایی عطار و نبود الگویی کارآمد برای بررسی روایت‌های مشابه، مقالة حاضر بر آن است که ضمن بررسی و تحلیل فضای اشعار، بنیان‌های معرفت‌شناختی آن را واکاوی و الگویی برای تحلیل فضا در این دسته از اشعار ارائه کند.