جابه‌جایی و تداوم اساطیر در قالب کرامات صوفیان

Abstract

اسطوره‌ها نیرومند و پایدار هستند، می‌توانند با تغییر شکل در سخت‌ترین شرایط نیز به حیات خود ادامه دهند و در قالبی دیگر زنده و فعال بر جای بمانند. بسیاری از مسائل تصوف نظیر آداب و رسوم، قصّه‌ها و داستان‌های متون ادبی عرفانی، از اسطوره گرفته شده­اند یا اسطوره در آنها به­گونه‌ای تأثیر نهاده است. وجود اساطیر کهن در برخی آداب صوفیه، نشانة سازواری و انسجام این اندیشه‌ها با تعالیم صوفیّه است. به­منظور تبیین سازواری اسطوره با مباحث عرفانی، کارکرد و شیوه‌های تداوم آن را در متون عرفانی زبان فارسی تا پایان قرن هشتم بررسی کرده‌ایم. نتیجة این پژوهش نشان می‌دهد اندیشه‌های اسطوره‌ای؛ نظیر نجات‌بخشی، اشه و تقدس عناصر آب و آتش، متناسب با چارچوب اندیشه‌های عرفانی، در قالب کرامات صوفیّان به حیات خود ادامه داده­اند. ساختار کتب مقامات عرفا نیز مبتنی بر اسطورة نجات‌بخشی است. آیین‌های آشناسازی نیز به­صورت گذر آزمونی صوفیّان از آب یا آتش و در قالب کرامت جابه‌جا شده است. اهمیّت پیر، قطب و ابدال نیز شکلی از جابه‌جایی اسطوره در قالب کرامات است.