آتش در آثار منظوم مولانا

Abstract

آتش در شعر مولانا در قالب‌های تلمیح، تمثیل، استعاره، نماد، مجاز و غیره حضور یافته است. آتش گاهی «می­سازد» و گاهی «می­سوزاند»؛ انسان را «می­آزماید و می‌گدازد و می­نوازد». آتش را با دو بعد الهی و شیطانی آن در عرفان اسلامی می­بینیم. آتش در اندیشه­های مولانا در مصداق آتش حق و تجلیّات وی، آتش انبیا، آتش مشکلات سیر و سلوک، آتش عشق، آتش طبایع درون، آتش هواهای نفسانی، آتش جهان مادی و علایق آن، آتش جهنم، آتش عناصر و غیره به چشم می­خورد. مولانا نه تنها آثار آتش عنصری را از قبیل: «گرمابخشی، سوزندگی، سازندگی، بالاروندگی، گسترش یابندگی، نوردهی، پاک کنندگی»؛ برای همه­ی آتش­های معنوی نیز صادق می­داند بلکه در آتش­های معنوی این صفات را حقیقی­تر می­داند. آتش %89/2 ابیات دیوان شمس و %78/1 ابیات مثنوی معنوی را در برمی‌‌گیرد. مولانا از مترادفات واژه­ی آتش بهره برده­است امّا در مفاهیم استعاری، کنایی و نمادین و می­توان گفت تشبیهی، مترادفات آتش را قوی و کارا نمی­دانست لذا کمتر از آن استفاده کرده­است. در مثنوی به «نار شهوت، نار حرص، نار حسد» برمی­خوریم امّا در دیوان او این کاربرد بسیار اندک است. در «آتش می»، «آتش و خورشید»، «آتش و خون»، آتش تجلی رنگ­ها است. در مقاله­ی حاضر به کارکردهای آتش در آثار منظوم مولانا پرداخته شده است.