بررسی و تحلیل انتقادیِ حدائق‌البلاغه شمس‌الدّین فقیر دهلوی

Abstract

از دیرباز دانشهایی چون بدیع، معانی و بیان، عروض و قافیه و... به عنوان معیارهایی برای زیبایی‌شناسی عناصر ادبی و ارزشیابی شعر و نثر فارسی و عربی به کار می‌رفته و زمینه‌ساز نوعی نقد روشمند بوده است. از این رو، امروزه ما نیز ناگزیریم که این گونه آثار علمی را به سبب اشتمال بر ابزارهای نقد ادبی با دقّت تمام بررسی کنیم. نفوذ عمیق و حضور بلامنازع زبان و ادب فارسی در شبه قاره هند منجر به پیدایش آثار گرانسنگی در زمینه‌های مختلف شعر‌، عرفان‌، فلسفه‌، دستور، فرهنگ لغت‌، علوم و فنون ادبی و بلاغت و جز آن گردیده که متأسّفانه برخی از این آثار همچنان ناشناخته باقی مانده است. در این مقاله یکی از این آثار ارزشمند بلاغی فارسی که حدود 250 سال پیش در هندوستان به زبان فارسی نوشته شده، از جنبه‌های مختلف، بررسی و نقد و تحلیل‌ و مقایسه شده، در مورد ساختار و اهمیّت و جایگاه آن و اندیشه‌ها و آبشخورهای مؤلّف و تأثیر و تأثّر آن کتاب سخن گفته می‌شود. این اثر‌ حدائق‌البلاغه‌ نام گرفته و توسط شمس‌الدّین فقیر دهلوی (1183- 1115هـ.ق.)، در سال 1168 ه‍.ق و در پنج حدیقه: بیان، بدیع، عروض و قافیه، معمّا و سرقات شعری تألیف گردیده است. وسعت اطّلاعات فقیر دهلوی در حوزه علوم ادبی و بلاغی عربی و فارسی، استناد به امثله و شواهد فراوان فارسی، نقد و تحلیل آرای بزرگان علوم بلاغی و جامعیّت موضوعات بلاغی از ویژگیهای درخور توجّه این کتاب است.