دامنۀ مفهومی مسئولیت اشتقاقی سازمان‌های بین‌المللی در حقوق بین‌الملل

Abstract

با گسترش سازمان‌های بین‌المللی به‌عنوان تابعان فعال حقوق بین‌الملل، نقش آنان در ارتکاب اعمال متخلفانۀ بین‌المللی نیز افزایش یافته است. سازمان‌های بین‌المللی نه‌تنها به‌طور مستقل مرتکب عمل متخلفانه بین‌المللی می‌شوند، بلکه در اعمال متخلفانه‌ای که از سوی دولت‌ها یا دیگر سازمان‌ها ارتکاب می‌یابد نیز به‌نحوی نقش ایفا می‌کنند. همین مسئله موجب شده است تا افزون‌بر اعمال مسئولیت مستقل سازمان بین‌المللی، پرداختن به مسئولیت سازمان در خصوص اعمال دولت یا سازمان بین‌المللی دیگر ضروری بنماید؛ مقوله‌ای که از آن به مسئولیت اشتقاقی یاد می‌شود و پیشتر در خصوص دولت‌ها مطرح شده است. مسئولیت اشتقاقی سازمان‌های بین‌المللی به‌رغم شباهت‌هایی که با همین مفهوم در خصوص دولت‌ها دارد، تفاوت‌های نه‌چندان کمی در این زمینه وجود دارد که شایستۀ تدقیق است؛ حال آنکه کمیسیون حقوق بین‌الملل به‌روشنی آن را در مجموعه مواد 2011 خود در خصوص مسئولیت سازمان‌های بین‌المللی تبیین نکرده است. چهار حالت کمک یا مساعدت، هدایت و کنترل، اجبار و گریز از تعهد بین‌المللی، وضعیت‌های حصری مسئولیت اشتقاقی سازمان‌های بین‌المللی‌اند که در هر یک مسئولیت به‌نحو متفاوتی تسهیم می‌شود. دامنۀ این توزیع بسیار گسترده است، به‌گونه‌ای که در آن هم نسبیت به چشم می‌خورد و هم معافیت یک طرف از مسئولیت وجود دارد.