بررسی علل ناکامی جنبش مشروطه در برپایی ارتش ملی در ایران

Abstract

هدف انقلاب‌ها و جنبش‌های مشروطه در همه‌جا برپاداشتن و استمراربخشیدن به دولت مدرن و نهادهای آن در چارچوب مدل مشروطۀ دولت ـ ملت بوده است. در این مدل، ارتش ملی به عنوان یکی از نهادهای اصلی دولت، نقش مهمی در برقراری حاکمیت و انحصار مشروع زور برعهده دارد. اما در ایران جنبش مشروطه و حامیان آن، با وجود برانداختن رژیم پیشین، از تأسیس نهادهای کارآمد و قدرتمند یک دولت مدرن از جمله ارتش ملی بازماندند. علل این ناکامی را باید در ساختارهای سیاسی و اجتماعی هم‌زمان با جنبش مشروطه و کارگزاران مشروطه‌خواه در ایران جستجو کرد. از این قرار نفوذ و سلطۀ سیاسی و اقتصادی روسیه تزاری بر ایران، ضعف‌های ساختاری شهر و ناتوانیِ طبقات شهری مانند تجار، روشنفکران و اصناف که حاملان اجتماعی مشروطه بودند و نیز ناآگاهی و نخواستن‌های کارگزاران مشروطه‌خواه، آن‌ها را از تأسیس ارتش ملی در ایران بازداشت. این ناتوانی به نوبۀ خود به ناکامی مشروطه از برپایی یک دولت مقتدر و سرانجام از‌دست‌رفتن بخشی از آرمان‌های مشروطه‌خواهان انجامید.