آرای اندیشمندان غرب دربارۀ عدالت ‌از زاویۀ منازعۀ «حق» و «خیر»

Abstract

پرسش از نسبت دو مفهوم «حق» به‌معنای درستی و «خیر» به‌معنای غیرارزشی آن و تقدم و تأخر یا اولویت هر یک نسبت به دیگری از مسائل مهم حوزۀ هنجارهاست که نخست در قلمرو نظری فلسفۀ اخلاق، بخش شایان توجهی از مباحث اندیشمندان را به خود اختصاص داده است. ازآنجا که مباحث بنیادین فلسفۀ اخلاق در خصوص هنجارها منحصر به حوزۀ اخلاق فردی نیست و پاسخ به پرسش‌های آن ساحت اندیشۀ سیاسی را نیز به‌عنوان بخش دیگری از حکمت عملی درمی‌نوردد، پرسش یادشده نیز در اندیشۀ سیاسی و به‌طور خاص عدالت‌پژوهی، گرایش‌های فکری و در نتیجه تجویزهای مختص خود را به‌وجود آورده و در مقابل یکدیگر قرار داده است. این نوشتار درصدد است با خوانش برخی آرای مهم اندیشمندانغرب درباره عدالت از دوران باستان تا دوران معاصر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، نشان دهد که اندیشمندان عدالت اعم از اینکه با اصل پرسش از منازعۀ حق و خیر به‌عنوان یک سؤال مستقل مواجه بوده‌اند یا نه، همواره به یک جانب این دوگانه (حق و خیر) گرایش داشته‌اند و نوع نگرش به این منازعه نقشی محوری در شکل‌گیری آرای ایشان دربارۀ عدالت داشته است.