مسائل و مشکلات روش شناختی برنامۀ پژوهشی در ارزیابی روش شناسی های تاریخ اندیشۀ سیاسی

Abstract

هدف این مقاله نشان دادن مشکلات روش‌شناختی برنامة پژوهشی است که در ارزیابی روش‌شناسی‌های تاریخ اندیشة سیاسی پدیدار می‌شود. برنامة پژوهشی بر این مدعاست که اصول و قواعد روش‌شناختی آن، برای ارزیابی نحوة شکل‌گیری، بسط و تکامل روش‌شناسی‌ها در هر حیطه‌ای از دانش بسنده است. در مقابل، این مقاله بر این استدلال است که برنامة پژوهشی مذکور به‌دلیل تأکید بر منطق برساخته قادر به ارائة فهم و ارزیابی بسنده از روش‌شناسی‌ها نیست. از این‌رو، آن برنامه در سه حیطة روش، نظریه و تفسیر واجد مسائل و مشکلات عدیدة روش‌شناختی است. مسائل و مشکلات در حیطة روش آن است که این برنامه به مسائل شکل‌گیری روش‌شناسی‌ها و نیز افعال گفتاریکه در هنگام شکل‌گیری انجام می‌دهند، وقعی نمی‌نهد. در حیطة نظریه، آن بعد هنجاری نظریه‌های سیاسی را نادیده انگاشته، فقط بر بعد تبیینی تمرکز دارد و در حیطة تفسیر، این برنامه قادر نیست ابعاد قدیمی پدیده‌ها را نوآوری تلقی کند و میان وجود فکت و تفسیرش تمیز قایل شود؛ چون از نظر آن، هر‌گونه نوآوری مستلزم این است که پدیدة مذکور به‌لحاظ زمانی در گذشته واقع نشده باشد و آزمون‌پذیر باشد؛ در نتیجه اکتشاف پدیده‌های گذشته تفسیری بدیع تلقی نمی‌شود. بنابراین، برنامة پژوهشی به‌دلیل توجه نداشتن به منطق درونی روش‌شناسی‌های اندیشه، متضمن سه مشکل روش‌شناختی در روش، نظریه و حاصل کاربست روش، یعنی تفسیر، شده است و برای رفع این مسائل، آن برنامه باید دستخوش تغییرات بنیادین و نه جرح و تعدیل‌های موقت شود.