نگاهی به دیدگاه هاکینگ دربارة تجربة دینی

Abstract

ده سال پس از انتشار کتاب مشهور ویلیام جیمز، با عنوان <em>انواع تجربة</em><em> </em><em>دینی</em>، تحقیق عمدة دیگری دربارة تجربة دینی از سوی هاکینگ با عنوان <em>معنای خدا در تجربة</em><em> </em><em>بشری</em>، [i] منتشر شد. این کتاب در ایام انتشارش بسیار پرنفوذ بود، اما بیشتر نویسندگان اخیر عمدتاً آن را نادیده انگاشته‌اند. در این مقاله، با معرفی دیدگاه‌های هاکینگ دربارة تجربة دینی، استدلال خواهم کرد که دیدگاه‌های وی شایسته توجه دوباره است. هرچند هاکینگ را معمولاً در فهرست ایدئالیست‌های امریکایی قرار می‌دهند، اما وی نقدهای متعددی را بر هگل پذیرفته و بازگو می‌کند: نظیر این نقد که امر مطلق هگل (the Hegelian Absolute) جایگزینی برای خدا نیست و تأملات فلسفی نیز جایگزینی برای عبادت خدا نیستند. از سوی دیگر، هاکینگ نقد هگل بر الاهیات مبتنی بر احساس را پذیرفته و به شرح ‌و بسط آن می‌پردازد. هنگامی که هگل و شلایرماخر، هر دو در دانشگاه برلین بودند، هگل به‌تندی، الاهیات مورد نظر شلایر‌ماخر را، به‌عنوان نوعی خردستیزی، نقد می‌کرد. هاکینگ نیز به ‌همین ترتیب، ویلیام جیمز را به‌دلیل بی‌اعتنایی به نقش عقل و مفهوم‌پردازی در حیات دینی به‌باد انتقاد می‌گیرد. <br clear="all" />

[i]. William, E. Hocking, <em>The Meaning of God in Human Experience:</em> <em>A Philosophy Study of Religion</em> (New Haven: Yale University Press,1912). ویراست تجدید‌نظر شدة این کتاب در سال 1924، در وایتفیس و از سوی انتشارات کسینجر به سال 2003 تجدید چاپ شد. هر‌چند هاکینگ فارغ‌التحصیل هاروارد است و بخش زیادی از کار تعلیمی خود را در آن‌جا به‌انجام رسانده، اما پیش از ورود به دانشکدة فلسفه در هاروارد (در سال 1914) در ییل و مؤسسات دیگری نیز به تدریس پرداخت. (در این مقاله شمارة صفحاتی که به کتاب <em>معنای خدا در تجربة</em><em> </em><em>بشری</em> ارجاع شده در درون متن و در داخل پرانتز با عدد انگلیسی آمده است.)