معقولیت و نسبى‏گرایى - تعین ناقص نظریه‏ها توسط داده‏هاى تجربى

Abstract

«تاثیر سواقعیاتز بر انسان نقش عمومى یکسانى ایفا مى‏کند; خواه عقیده حاصل شده صادق باشد یا کاذب.» <br />(برى بارنز و دیوید بلور، 1982:ص‏33) <br />مکتب ادینبورا در دوره بلوغ و بالندگى نظریه‏پردازى‏اش در زمینه معرفت‏شناسى اجتماعى، قائل به سه دسته مجزا از مواضع و براهین شده است، تا به اتکاى آنها نسبى‏گرایى‏اش را توجیه و تحکیم کند و انواع معقولیتى را که براى معرفت علمى قائل است از این مجارى طرح کند و بسط دهد. هدف از اولین دسته از مواضع و برهانها این است که با انکار کلیات و پل رابط تجارب مشترک بنى‏آدم، و در نتیجه، انکار غیر اعتباطى بودن تمام ترجمه‏هاى بین‏زبانى، و تعاملها و تفاهمهاى بین فرهنگى، نسبى‏گرایى را مستحسن و صائب سازد. (1) <br />هدف از دومین دسته از مواضع و براهین، باز هم تایید و تصویب نوع خاصى از نسبى‏گرایى و پذیرش تلقى ویژه‏اى از معقولیت معرفت علمى است. این بار، مکتب ادینبورا نقش شواهد تجربى را در ارزیابى و قبول یا رد متعاقب نظریه‏هاى علمى، مورد توجه و بهره‏بردارى قرار مى‏دهد. سومین دسته، با استدلال براى آموزه همسانى یا اقتران معقولیت، تلاش مى‏کند تا نسبى‏گرایى را تصویب کند. هدف از این براهین، مقبولیت‏بخشیدن به این دیدگاه است که تمام باورها و نظریه‏هاى علمى و عقاید، به‏طور طبیعى معقولند; تا بر این اساس قائل شوند که تمام باورها از جهت معقولیت‏شان، به لحاظ معرفت‏شناختى همسنگ و معادلند. (2) <br />متفکران مکتب ادینبورا در حالى که سعى مى‏کنند با اولین مجموعه از استدلالهاى خود به مساله معقولیت ابتدایى جهانشمول بپردازند و تجارب ادراکى ابتدایى یا شواهد تجربى را نیز مورد ارزیابى قرار دهند، در مجموعه دوم از مواضع و احتجاجهاى خود، تمرکزشان بر چگونگى شواهد تجربى است; و در مجموعه سوم از این برهانها، همتشان مصروف طرح و ارائه یک نظریه معقولیت مى‏گردد. در این مقاله مجموعه دوم از استدلالهاى مکتب ادینبورا بازسازى شده، سپس مورد نقد و ارزیابى قرار مى‏گیرد.