درآمدی بر جریان شناسی اندیشه اجتماعی دینی در ایران معاصر (بخش نخست)

Abstract

اندیشه دینی در ایران معاصر را به دو بخش تفکر نظری و تفکر اجتماعی می توان تقسیم کرد. در تفکر نظری, پرسش از حقایق هستی و سرشت و سرنوشت آدمی است و در تفکر اجتماعی, سخن از ماهیت و مناسبات اجتماعی و شیوه مواجهه انسان با پدیده های جمعی و عمومی است. جریان شناسی تفکر دینی در ایران معاصر باید به هر دو جنبه بپردازد, چرا که در هر دو بعد, اندیشه ها و اندیشوران بسیاری در دوره معاصر به ظهور رسیده اند و تجربه تازه ای از دین شناسی و اندیشه ورزی در ساحت فرهنگی تشیع و ایران رقم خورده است. هدف از جریان شناسی, پی جویی و سامان بخشی به همین تجربه ها و بهره گیری از آنها برای بهسازی معرفت دینی و رویارویی منطقی با پرسش ها و چالش های فراروی است.<br /> نوشتار حاضر تنها بحث از تفکر اجتماعی دینی را عهده دار است و پژوهش در تفکر نظری دینی را به فرصتی دیگر وامی نهد. هرچند پاره ای از شخصیت ها و جریان های دینی ایران به هر دو جنبه پرداخته اند, ولی برخی از آنها تنها به یکی از این دو علاقه نشان داده اند و درباره دیگری سخنی نگفته یا از آن به اجمال گذشته اند. بنابراین, در این مقاله تنها به آن دسته از گروه ها و شخصیت هایی پرداخته ایم که در نسبت دین و جامعه اندیشیده اند و مواضع خاصی در این راستا ابراز داشته اند.