گستره‌یِ مسؤولیت کیفری اشخاص حقوقی، درحقوق ایران و اسکاتلند

Abstract

در پرتو مسؤولیت کیفری اشخاص حقوقی، تأمل بر چند مسأله حائز اهمیت می‌نماید : نخست آن‌که، بر پایه‌ی کدام شیوه یا شیوه‌ها می‌توان این مسؤولیت را به اشخاص مزبور که موجودهایی فاقد جسم و روح-اند، منتسب کرد؟ دوم آن‌که، گونه‌های جرایم قابل ارتکاب از سوی آن‌ها کدام، و به‌طور مشخص، از عهده‌ی جرایم نیازمند رکن روانی برخواهند آمد یا نه؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، آیا اهلیت آن‌ها چندان است که قادر به ارتکاب جرایمی سنتی‌ای چون قتل عمد هم تلقی شوند؟ سوم آن‌که، با توجه به ماهیت خاصِ اشخاص حقوقی و با اهتمام به هدف‌های حقوق کیفری به‌ویژه پیامدگرایی، چه نوع ضمانت اجراهایی را می‌توان در مورد آن‌ها به موقع اجرا گذارد؟ چهارم آن‌که، آیا اثبات دفاع کوشش لازم از سوی اشخاص حقوقی در پیش‌گیری از جرم، می‌تواند موجبی برای گریز آن‌ها از مسؤولیت کیفری باشد؟ این نوشتار از رَه‌گذر بررسی تطبیقی نظام کیفری اسکاتلند به عنوان نظامی پیش‌گام در پذیرش مسؤولیت کیفری اشخاص حقوقی- متأثر از نظام کیفری انگلستان- و نظام کیفری ایران به عنوان نظامی متأخر در این وادی، به این دست از پرسش‌ها پاسخ خواهد داد. در برداشته‌های بحث نیز عبارت خواهد بود از ارائه‌ی طریق برای رفع کاستی‌های نظام کیفری ایران در این زمینه.